بزرگنمايي:

پیام خراسان- از زمان های بسیار دور در جایی که کلمه « زر » به گوش می رسید چشم ها به دنبال طلا می گشت و اینجا معدن قلعه زری گرچه اکنون زایشگاهی از ثروت های طبیعی مس است اما در گذشته آثار طلا هم در آن یافت می شده که به این نام معروف شده است.
شروع فعالیت معدن قلعه زری در شهرستان خوسف خراسان جنوبی به بیش از 40 سال قبل بر می گردد و اکنون با حفر 13 چاه توسعه یافته است گرچه چاه های یک، 2 و هفت تعطیل است، اما استخراج در هشت چاه دیگر هنوز ادامه دارد.
برای رفتن به چاه پنجم باید در عمق 205 متری زمین سفر کرد راهی که در طول 40 سال با تلاش مردان سخت کوش قلعه زری هموار شده است.
همه مسافران معدن با اشاره راهنما سوار واگن می شوند وقتی راهنما از نشستن ایمن آنها مطمئن می شود سه مرتبه زنگی را به صدا در می آورد و اپراتور در اتاق فرمان، واگن را به سمت پایین هدایت می کند. عمق 205 متری زمین مقصد توقف است که در اینجا با یک بار زنگ، واگن از حرکت می ایستد و مسافران پیاده می شوند.
همه به توصیه راهنما فقط از وسط ریل حرکت می کنند و همچنان که در کورسوی تاریکی معدن چشم ها روی دیواره های سنگی به دنبال رگه های طلا یا مس می گردند، گوش ها توضیحاتی را می شنود که از آن گفته ها می توان سازه های معدن را بهتر شناخت.
از عمق 205 متری و از طریق چاه پنجم می توان به عمق 340 متری زمین رفت. جایی که پیش از ما کارگران معدن انفجارهایی کرده و استخراج هایی هم داشته اند و نشانه های آن هنوز به جا مانده انگار کارهای نیمه تمامی دارند که باید انجام دهند.
ادواتی هم به چشم می خورد؛ لودر کوچکی که راهنما آن را برایمان «خاک بر سر» معرفی می کند و می گوید: این لودر کوچک هرچه را که از جلوی راهش بار می زند در کابینی که پشت سرش وصل است می ریزد به همین خاطر «خاک بر سر » نام گرفته است.
واگن هایی، هم ردیف یکدیگر مسئول حمل سنگ های استخراج شده هستند که به دستور 2 اپراتور حرکت و سنگ ها را در مخازن مشخص شده تخلیه می کنند.
اینجا اگر چراغ کلاه ایمنی خاموش شود فقط تاریکی مطلق دیده خواهد شد، سیاهی یک رنگ، به طوری که در این تاریکی حتی کسی قادر به تشخیص خودش هم نیست برای همین کارگران معدن همیشه باید دونفره در تونل ها حرکت کنند تا اگر اشکالی در سیستم روشنایی یک نفر ایجاد شد نفر بعدی به کمک او بشتابد.
ذرات معلق در نوری که روشن است نشان می دهد چه هوایی در اینجا تنفس می شود برای همین معدنکاران همیشه باید ماسک به صورت داشته باشند تا از این گرد و غبارها در امان باشند.
در مسیر تونل می توان رگه های مس و طلا را دید با توضیحات راهنما متوجه شدیم که کانسار قلعه زری را می شود جانشین بسیاری از تیپ های مس در جهان مانند تیپ های نوع A مس از آمریکای جنوبی ، شمالی، کانادا و حتی اروپا معرفی کرد.
کارگران این معدن در 2 شیفت کار می کنند و در مدت یک ماه بین 12 تا 15 متر در داخل زمین پیش رفته و ماده استخراجی معدن را از دل کوه بیرون می کشند.
آن روی گنج نامه معدن، رنج هایی است که کارگران در طول سال های خدمت خود در این تونل های تاریک متحمل شده اند.
خطرهایی که همواره جان این مردان سختکوش را تهدید کرده اما همچنان برای روزی حلال دست از تلاش بر نداشته اند تا چراغ معدن برای آیندگان هم روشن بماند.
ایستگاه آخر، تونل متروکه ای است که در انتهای مسیر قرار گرفته است اینجا کار استخراج به آخر رسیده گرچه هنوز برخی رگه ها به چشم می خورد اما این مقدار کم را گذاشته اند شاید در آینده بتوان از آن به عنوان موزه معدن استفاده کرد.
بعد از استخراج مس از این معدن ابتدا کانی های مس در محلی دپو و سپس فرآوری اولیه در کارخانه مجاور معدن انجام می شود.
اینگونه عیار خوراک استخراج شده از یک به 15 درصد می رسد و در پایان کار ، مس های با عیار بالا توسط کامیون به کارخانه های مختلف حمل می‏شود.
کار بازدید از معدن بعد از حدود یک ساعت به پایان می رسد و هرکسی اجازه دارد یک تکه سنگ از معدن را به یادگار ببرد تا با دیدن آن همیشه معدن قلعه زری و سخت کوشی معدنکاران در ذهن زنده بماند.
معدن مس قلعه زری، در فاصله 180 کیلومتری جنوب بیرجند و حاشیه شمالی کویر لوت قرار دارد. برای رفتن به معدن مس قلعه زری از مرکز خراسان جنوبی ابتدا به شهرستان خوسف در 35 کیلومتری جنوب بیرجند رفته و از آنجا به سمت شرق منحرف شده و سپس در محل دوراهی ماژان به سمت جنوب ( پس از گذشتن از روستاهای همند، سرچاه عماری، کریم آباد، علی آباد زارعین، صمد آباد، بصیران) به معدن مس قلعه زری می رسیم. تمام جاده از بیرجند تا معدن آسفالته است.