بزرگنمايي:

پیام خراسان - از پدیده کودکان خیابانی یا بچه‌های خیابانی به عنوان «تراژدی شهری» یاد می‌شود. 
به گزارش ایسنا- منطقه خراسان، کارکردن کودکان در کشورهای در حال توسعه، یک پدیده بسیار معمولی است که همواره مخالفانی را در کل دنیا داشته است. بسیاری از کشورها در حال مذاکره جهانی برای کاهش این پدیده هستند. ( شکری و دیگران،1391، 68)
کودکان با حداقل بهره‌وری از امکانات معیشتی، تحصیلی و بهداشتی هر روز ساعات زیادی را در خیابان پرسه می‌زنند که این کار سلامت و امنیت آن‌ها را تهدید می‌کند. در واقع این مسئله یکی از پدیده‌های آزاده‌دهنده شهری است. مسئله کودکان خیابانی بیش از یک دهه است که جزء مشکلات اجتماعی شناخته می‌شود. آمار تعداد کودکان کار در جهان دقیق و روشن نیست.( فولادیان و دیگران، 1395 ، 486 )
تعداد کل کودکان کارگر در جهان حدود 352 میلیون نفر تخمین زده شده است. در سطح جهان، در گروه سنی 5 تا 9 سال، فقط 68 درصد از کودکان به طور ویژه به فعالیت مناسب سن خود( تحصیل) مشغول‌اند و با افزایش سن، این نسبت به ترتیب در گروه سنی 10 تا 14 سال به 67 درصد و در گروه سنی 15 تا 17 سال به 43 درصد کاهش می‌یابد. به این ترتیب، حدود نیمی از کودکان در جهان امروز، درعمل از فعالیت ویژه دوران کودکی یعنی آموزش محروم‌ هستند. ( همان)
شاید کار کردن کودکان به خاطر آموزش کم یا تحصیلات بسیار پایین آن‌هاست که در این صورت آینده اقتصادی و همچنین بهزیستی آن‌ها در آینده بسیار خطرناک خواهد بود، چرا که مشاغل آینده نیاز به تحصیلات و مهارت خاصی دارند که کودکان کار، به‌علت عدم آموزش کافی و مناسب از این مهارت‌ها برخوردار نخواهند بود. این کودکان در آینده وضعیت اقتصادی و اجتماعی خطرناک‌تری خواهند داشت. به همین دلیل آموزش یکی از مهم‌ترین ابزارهای ایجاد درآمد و برون رفت از فقر و بدبختی کودکان کار است. (شکری و دیگران، 1391 ، 68)
بالا بودن درآمد پدری الزامات تعیین‌کننده برای رفتن کودک به مدرسه نیست، بلکه بر آن تاثیر دارد.( حسینی،163, 1384)
تعریف رسمی که سازمان جهانی از کودکان کار منتشر کرده است؛ کودکان کار عبارت‌اند از کودکانی که در فعالیت‌های اقتصادی مشارکت دارند، چه فعالیت‌های بازاری که به آن‌ها مزد پرداخت می‌شود و چه فعالیت‌های غیر بازاری که به آن‌ها مزد پرداخت نمی‌شود مانند تولید کالا برای مصارف خود آنها. ( شکری و دیگران، 1391، 68 تا 68 ) 
محققان تعاریف مختلفی از کودکان کار ارائه کردند. بیشتر آن‌ها کودکان کار را کودکانی تعریف کردند که فعالیت‌های اقتصادی انجام می‌دهند و در فعالیت‌های بازاری مشارکت دارند اما گروهی دیگر از محققان هم کودکانی که در خارج خانه کار می‌کنند و کودکانی را که در خانه و برای مصارف داخلی خانه فعالیت می‌کنند را جزء کودکان کار قلمداد کرده‌اند.(همان) 
بسیاری از تحقیقات بیان کردند که آموزش و تحصیلات فعلی کودکان، اثرات خارجی مثبتی در آینده برای جامعه خواهد داشت و کار کودکان باعث کاهش سطح تحصیلات و وضعیت سلامت آن‌ها در آینده خواهد شد. از دیدگاه سیاسی اگر کار کودکان بر روی وضعیت سلامت و یا ادامه تحصیل آن‌ها تاثیر بگذارد، بسیار خطرناک خواهد بود چرا که آموزش و تحصیلات پایین ارتباط بسیار قوی با فقر در آینده آن‌ها دارد.(همان)
اخیراً تعداد کودکان کار زیاد شده است اگرچه دلایل بسیاری برای آن وجود دارد که ابتدایی‌ترین عامل آن فقر است، اما مطالعات نظری و تجربی زیادی نشان داده‌اند که عواملی مانند دسترسی به اعتبارات، کیفیت تحصیل و ویژگی‌های خانوادگی در تصمیم کودکان به کار یا تحصیل بسیار موثر بوده است. از طرفی خانواده‌هایی که رفاه خود را حداکثر می‌کنند، ممکن است که به‌خاطر کیفیت پایین مدارس و یا هزینه‌های بالای آموزش از رفتن کودکان به مدرسه ممانعت ورزند و آن‌ها را مجبور به کارکردن نمایند. (همان) 
در تصمیم برای کارکردن یا تحصیل کودکان، میزان درآمدی که کودکان از آموزش فعلی در آینده بدست خواهند آورد بسیار با اهمیت خواهد بود؛ یعنی درآمدی که برای تحصیلات بالاتر پرداخت می‌شود در ایجاد انگیزه برای کودکان برای ادامه تحصیل بیشتر
می‌شود. با توجه به اینکه کار کودکان و همچنین تحصیلات آن‌ها دارای اثرات کاملا متفاوتی در آینده است، شناسایی عوامل تأثیرگذار بر تصمیم‌گیری کودکان به مشارکت در بازار کار و یا تحصیل آن‌ها بسیار حائز اهمیت است. (همان)
توسعه نامتوازن و عدم هماهنگی ساختارهای فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی در جذب و انطباق با معیارهای توسعه باعث شکل‌گیری تحولات سریع و خلق‌الساعه در بعضی ساختارها و عقب‌ماندگی ساختارهای دیگر جامعه شده است. (حسینی، 1384، 156 )
روند فوق باعث تجمع ثروت ملی در مراکز استانی و به ویژه پایتخت شده است که به دنبال آن سیل عظیم مهاجران را به دنبال داشته است. الگوهای متنوعی از زندگی را در شهرهای ما رغم زده است.( همان) 
در ایران نیز افزایش کودکان خیابانی در سال‌های اخیر منحصر به تهران نبود و در دیگر شهرهای بزرگ از جمله شهرهای زیارتی مشاهده شده است. در ایران افزایش کودکان خیابانی بین سال‌های 1381 تا 1383 بین 20 تا 40 هزار نفر بوده است. تعداد کودکان خیابانی در خراسان رضوی در سال 1380 نسبت به سال 1379 ،39 درصد افزایش داشته است. طبق آمار ارائه شده؛ 11 درصد کودکان خیابانی در این استان بی‌سرپرست‌اند، 34 درصد آن‌ها به کار اشتغال دارند و 55 درصد آنان به صورت عادی در کنار والدین خود در خیابان‌ها کار می‌کنند. در استان خراسان تعداد کودکان خیابانی نزدیک به 2000 کودک تخمین زده شده که از این تعداد 650 کودک خیابانی در مشهد شناسایی شده است. ( فولادیان و دیگران، 1395، 486) 
پژوهش دیگری در این زمینه نشان داده است که تعداد کودکان خارج از نظام آموزشی در ایران، 3/2 میلیون نفر برآورد می‌شود.
همان‌طور که در تحقیقات و گزارش‌های سازمان‌های مربوط به مسئله کودکان اذعان شده است،تعداد کودکان کار در سال‌های اخیر در مشهد همچون سایر شهرهای کشور افزایش یافته است. بنابراین کودک کار شدن در مشهد به یک مسئله تبدیل شده است که باید برای جلوگیری از افزایش آن پژوهش‌های علمی و دقیقی انجام گیرد. اگر در این زمینه به صورت علمی و کارآمد واکنش نشان داده نشود، بی‌گمان مشهد با مشکلات فراوان مواجه خواهد شد. پدیده کودکان کار علی‌رغم جهان شمول بودن دارای ویژگی‌های خاص هر جامعه است که وجود ریشه‌های فرهنگی در این زمینه در کنار عوامل اجتماعی و اقتصادی نمایان می‌سازد.(همان )
فرار کودکان از خانه یکی از عوامل تعیین کننده بزرگ کودکان در خیابان اثر گذاشته یا با آن ارتباط دارد. فراری‌شدن کودک خانواده دو پیامد بسیار مهم دارد. اول دور شدن کودک از آغوش خانواده است. خانواده به ‌عنوان حصاری است که کودک را از تهدیدهای احتمالی برحذر می‌دارد. گشودن چشم کودک به دنیای ناشناخته کوچه و خیابان می‌تواند آبستن حوادثی همچون افتادن در دام سودجویان،عضویت در گروه‌های بزهکار، کشیده شدن به راه‌های خلاف در جهت برآوردن نیازهای حیاتی اولیه و بسیاری از حوادث و خطرات دیگر برای او باشد. ( حسینی، 1384، 163) 
عواملی مانند دسترسی به اعتبارات، کیفیت تحصیل و ویژگی‌های خانوادگی در تصمیم کودکان به کار یا تحصیل بسیار موثر است. از طرفی خانواده‌هایی که رفاه خود را حداکثر می‌دانند، ممکن است که به‌خاطر کیفیت پایین مدارس و یا هزینه‌های بالای آموزش از رفتن کودکان به مدرسه ممانعت ورزند و آن‌ها را مجبور به کارکردن نمایند. در تصمیم برای کارکردن یا تحصیل کودکان، میزان درآمدی که کودکان از آموزش فعلی در آینده به‌دست خواهند آورد، بسیار بااهمیت خواهد بود؛ یعنی درآمدی که برای تحصیلات بالاتر پرداخت می‌شود در ایجاد انگیزه برای کودکان برای ادامه تحصیل بیشتر می‌شود. با توجه به اینکه کار کودکان و همچنین تحصیلات آن‌ها دارای اثرات کاملا متفاوتی در آینده است، شناسایی عوامل تأثیرگذار بر تصمیم‌گیری کودکان به مشارکت در بازار کار و یا تحصیل آن‌ها بسیار حائز اهمیت است. (شکری و دیگران ،1391، 68 و 69)
نهادهای اجتماعی کننده در بروز و شیوع پدیده کودکان خیابانی از قوی‌ترین تأثیر برخوردارند. ناسازگاری، عدم‌تطابق خانواده‌ها با ساختارها و شیوه‌های زندگی جدید شهری، گرفتار شدن در دام زرق و برق شهرها، فقدان الگوهای تربیتی سالم، ناتوانی اقتصادی سرپرست خانواده، زندگی در محله‌های آسیب‌زا عواملی هستند که دست به دست هم می‌دهند که آثار اجتماعی شدن و هنجار پذیری را در وجود کودکان و نوجوانان خیابانی به حداقل می‌رسانند.(حسینی، 1384 ، 169 و 170 )
منابع
حسینی، سیدحسن. (1384). «وضعیت کودکان کار و خیابان در ایران». فصلنامه علمی‌پژوهشی رفاه اجتماعی . سال پنجم، شماره 19، صص 155-173.
فولادیان، مجید و دیگران. (1395). «روایت پژوهی کودک کار شدن در شهر مشهد». مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران. دوره 5. شماره 3. صص 485-510. 
شکری، مهدی و قادری، سیمین. (1391). «بررسی تصمیم به اشتغال و تحصیل کودکان کار در ایران». فصلنامه اقتصادی مقداری (بررسی‌های اقتصادی سابق). شماره 4، دوره 9، صص 67 تا 89.
انتهای پیام