بزرگنمايي:

پیام خراسان - بجنورد- پوشش انبوه باریجه در سراسر عرصه های طبیعی خراسان شمالی در سالهای نه چندان دور وجود داشته اما به گفته روستاییان، بهره ‌برداری غیراصولی و اشتباه و تغییرات اقلیمی، هم اکنون رویشگاه آن را تنها به مناطق صخره‌ای و سخت گذر محدود کرده است.

به گزارش ایرنا، باریجه از گیاهان دارویی در خراسان شمالی است که مصارف صنعتی و دارویی بسیار بالایی دارد، رویشگاه های این گونه گیاهی در این استان عمدتا در مراتع و عرصه های طبیعی شهرستان های جاجرم، گرمه، فاروج، شیروان و بجنورد است و حدود 85 هزار هکتار از رویشگاه های تهیه طرح احیا و بهره برداری شده است.
با توجه به مصارف دارویی و صنعتی باریجه و نقش آن در حفاظت آب و خاک و اهمیت آن در تعلیف دام و ممانعت از بروز برخی از بیماری‌های دامی، نیاز است تا با تهیه طرح نسبت به حفاظت و بهره‌برداری صحیح، اصولی و فنی از این ثروت خدادادی همت گمارده و حفظ بقا و توسعه این گیاه در گرو تهیه طرح‌های احیا و بهره‌برداری و بازنگری آن طرح‌ها در سال های آتی است.
باریجه با نام علمی (Ferula gummosa) از مهم ترین محصولات مرتعی ایران است. این گیاه با داشتن ارزش‌های دارویی و صنعتی فراوان، در بسیاری از نقاط ایران اسلامی خاصه استان خراسان یافت می‌شود. باریجه گیاهی است دارای ساقه ضخیم از خانواده چتریان (Umbelliferae) که به ارتفاع تا حدود 2 متر نیز می‌رسد.
برگ ها به رنگ سبز مایل به خاکستری بطول حدود 30 سانتی متر و پوشیده از کرک‌های ریز و کوتاه در قاعده ساقه قرار دارند. پهنک برگ آن منقسم به قطعاتی است که براثر چند بار تقسیم شدن بصورت قطعات باریک و فشرده بهم درآمده است. گل ها زرد رنگ و مجتمع بصورت خوشه‌های مرکب متعددی است که غالبا به شکل دسته‌های فراهم در طول ساقه ظاهر می‌ شود و چترهای اصلی آن دارای 6 تا 12 پایه است و چترهای فرعی پایه‌های بسیار کوتاه دارند. میوه بیضوی دراز و دارای کناره‌ای باریکتر از نصف قسمت محتوی دانه است.
شیره‌ای که از تیغ زدن ساقه یا بن این گیاه استحصال می‌شود مجاری ترشحی متعددی است که در ناحیه پوست آبکش پسین و آبکش‌های غیر طبیعی واقع در حاشیه خارجی مغز پراکندگی دارند.
هر دو نوع باریجه مخصوصا نوع اشکی آن براثر گزش حشرات یا پیدایش خراش بطور طبیعی از قاعده ساقه و بن و برگ گیاه به خارج ترشح می‌کند اما آنچه که در بازار تجارت در معرض فروش و استفاده قرار می‌گیرد بیشتر نوعی از آن ست که با ایجاد خراش یا برش در بن گیاه مذکور به دست می‌آید.
این نوع باریجه بصورت قطعاتی به ابعاد مختلف و نامنظم نسبت به نوع اشکی آن توده حجیم و خمیری شکل را بوجود می‌آورد که در داخل آن ناخالصی‌های مختلف نظیر خرده‌های ساقه و برگ گیاهان دیده می‌شود. رنگ این نوع باریجه متفاوت اما غالبا مایل به سبز، سبز قهوه‌ای، سبز مایل به زرد و یا تیره است. این شیره به سهولت با آب ایجاد امولسیون می‌کند بطوریکه 25 درصد آن در آب وارد می‌ شود.
باریجه بوی قوی و طعم گس، تلخ، معطر، گزنده و ناپسند دارد. نوع اشکی باریجه سفید یا زرد یا زرد مایل به سبز و یا مایل به قرمز دارد و درشتی آن از یک نخود تا یک گیلاس تفاوت می‌کند و اگر شکسته شود مقطع آن زرد شفاف است. اینگونه باریجه مدت ها نرمی خود را حفظ می‌کند اما به مرور زمان سخت و شکننده می‌شود بطوریکه براثر خرد شدن بصورت گرد درمی‌آید.
باریجه ایران از نوع خشک و مرکب از قطعات کوچک است که در قسمت داخلی کدر و تیره است.
* برداشت های غیرمجاز
یکی از روستاییان شهرستان بجنورد در این باره گفت: در سال های خیلی پیش از این، رویشگاه های باریجه وسیع بود اما در این سال ها به علت برداشت های زیاد و خشکسالی ها، رویشگاه ها به مناطق سخت گذر و ارتفاعات محدود شده است.
رضا روحانی اظهار داشت: برداشت باریجه از عرصه های طبیعی ممنوع است و مسئولان می گویند بهره برداری از آن تنها در قالب طرح امکان پذیر است اما همچنان شاهد برداشت های غیرمجاز هستیم.
* 22 طرح برای باریجه
کارشناس مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این باره خواص درمانی باریجه گفت: باریجه، اثر نیروبخشی، ضد نزله (سرماخوردگی و زکام) و ضد انگل دارد.
علیرضا احمدی اسکویی اظهار داشت: باریجه امروزه کمتر در مصارف داخلی بکار می‌رود و فقط به عنوان رفع انگل و درد معده انسان و دام مصرف کمی دارد.
وی افزود: از باریجه در تهیه لوسیون‌هایی برای جلوگیری از آفتاب‌زدگی و نیز در تهیه بعضی کرم‌ها استفاده می شود همچنین در پایدار کردن بوی عطر و ادکلن نیز کاربرد دارد.
وی خاطرنشان کرد: مصارف صنعتی باریجه زیاد است و از آن نوعی چسب مخصوص برای چسبانیدن سنگ های قیمتی مثل الماس تهیه می شود که در جواهرسازی مصرف دارد همچنین از باریجه برای تغذیه دام استفاده می‌شوداز سبزینه و علوفه خشک شده حاصل از ساقه و برگ این گیاه نیز در زمستان جهت تعلیف دام مصرف می‌کنند.
احمدی اسکویی افزود: با حفاظت و احیای رویشگاه های باریجه می‌توان ضمن بهره‌برداری اصولی و فنی و افزایش کمی و کیفی آن برای ایجاد کارخانجات تبدیلی و استفاده از آن در صنایع شیمیائی و داروئی گام‌های با ارزشی برداشت.
کارشناس مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی تصریح کرد: نیاز است تا ضمن شناسائی مناطق رویشی این گونه و تهیه طرح‌های احیا و بهره‌برداری و استفاده از آن را از حالت سنتی خارج و در قالب طرح تدوین شده هر منطقه درآوریم تا تحت نظارت دولت ضمن بهره‌برداری اصولی و صحیح گام هایی برای احیا و گسترش آن برداریم.
به گفته وی در این استان 22 طرح برای بهره برداری باریجه تهیه شده است که هر ساله برخی از این طرح ها با در نظر گرفتن شرایط منطقه ای، اقلیمی و فنی در صورت مساعد بودن شرایط در قالب قرارداد به بهره برداران بومی واگذار می شود.
احمدی اسکویی اظهار داشت: وسعت طرح های بهره برداری حدود 85 هزار هکتار است و تلاش داریم تا در قالب طرح ها، ضمن بهره‌برداری اصولی و فنی و رعایت جوانب اقتصادی، برای حفظ و بقای این گونه و گسترش آن اقدام شود.
کارشناس مسئول بهره برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با بیان اینکه اجرای طرح اثرات مهم اجتماعی و اقتصادی در منطقه دارد گفت: در سال گذشته حدود 10 تن باریجه از استان به سایر استان ها و به خارج کشور صادر شده است که ارزش ریالی آن 15 میلیارد ریال است.
* باران سبب بهبود رویشگاه های باریجه شد
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم گفت: رویشگاه های باریجه در شهرستان های مختلف استان وجود دارد و جز شهرستان های راز و جرگلان و اسفراین، عرصه های باریجه خیز در سایر شهرستان های استان وجود دارد.
حسن وحید اظهار داشت: باریجه از انوع گیاهان دارویی است که برداشت آن، مشروط است و بهره برداری از آن در قالب طرح میسر است.
وی با بیان اینکه بیشتر رویشگاه های باریجه در مناطق سخت گذر است افزود: این اداره کل با برداشت های غیرقانونی برخورد می کند البته گزارش از برداشت های غیرمجاز زیاد نبوده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی افزود: خوشبختانه بارندگی های مناسب امسال، سبب بهبود وضعیت رشد باریجه شده است و باریجه های کشت شده هم به خوبی سبز شده است.
بر اساس این گزارش رشد و نمو گیاه باریجه در کوه های خمبی از اواسط فروردین و در دامنه‌های جنوبی کمی زودتر بصورت دو برگه ظاهر و شروع به رشد می‌ کند که مصادف با ذوب شدن برف‌های زمستانی است.
رشد تا اواسط خرداد در دامنه‌های جنوبی و تا اواخر خرداد در دامنه‌های شمالی ادامه می‌یابد. زمان گل دادن از اواخر اردیبهشت ماه تا اوائل خرداد ماه شروع و بسته به درشتی بن گیاه یک ساقه (تیرک) ضخیم با ارتفاع 1 تا 2 متر بسته به ارتفاع از سطح دریا و باد و سایر عوامل اکولوژیکی اکوتیپ‌های مختلفی از این گیاه را بوجود می‌آورد و گیاه در طول ساقه و انتهای آن به گل می‌نشیند. زمان بذردهی از اواسط خرداد ماه شروع و حدود 10 درصد از کل بوته‌ها به بذر می‌نشیند و پس از بذردهی و اتمام ذخیره غذایی ریشه، گیاه ادامه حیات خود را بوسیله بذرپاشی به انجام رسانده و سپس می‌خشکد. بذر ریخته شده توسط عوامل مختلف در منطقه گسترش یافته و تحت شرایط مناسب رشد کرده و زادآوری طبیعی به انجام می‌رسد.
رویشگاه باریجه بیشتر در ارتفاع بالاتر از 1500 متر از سطح دریا و در حواشی دره‌هائی با شیب تند و سنگلاخی قرار دارد.
7185/ 6042