بزرگنمايي:

پیام خراسان - مشهد - ایرنا - موزه های آستان قدس رضوی یکی از نقاط مهم گردشگری مشهد از بزرگترین گنجینه های تاریخ و تمدن اسلامی است.

میراث فرهنگی زبان گویای سنتها، عقاید و دست یافته های مردم هر سرزمین و موزه پنجره ای گشوده به سوی نبوغ خلاقه گذشتگان است و در این میان موزه های آستان قدس رضوی آیینه ای تمام نما از تمدن، اندیشه و معرفت ایرانی اسلامی به شمار می رود.
آنچه موزه آستان قدس رضوی را در بین موزه های کشور ممتاز کرده عشق و معنویتی است که در آن موج می زند زیرا همه آن آثاری که به آستان اهدا شده نشانگر اعتقادات قلبی به صاحب این مکان یعنی امام رئوف حضرت علی بن موسی الرضا(ع) است.
اهدا اشیای ارزشمند به آستان مقدس حضرت رضا(ع) قدمتی دیرینه دارد که به زمان ساخت مرقد و گنبد حرم مطهر در مشهد بازمی گردد. بسیاری از زائران و شیفتگان امام هشتم(ع) به عشق او گرانبهاترین آثار فرهنگی خود را به این آستان تقدیم کرده اند لذا حجم بالای اشیا اهدایی زمینه راه اندازی موزه را در جوار حضرت رضا (ع) فراهم کرد.
رییس سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی که مدیریت موزه ها رابر عهده دارد به خبرنگار ایرنا گفت: پیشینه موزه آستان قدس رضوی همزمان با ساخت و بنیان حرم مطهر رضوی است زیرا پس از شهادت و به خاکسپاری امام رضا(ع) عاشقان و ارادتمندان حضرت اشیا و آثار نفیس خود را وقف کردند اما ساخت نخستین موزه آستان به سال 1324 بازمی گردد و تا به امروز به لحاظ فضا و شمار اشیا گسترش قابل ملاحظه ای داشته است.
محمدهادی زاهدی افزود: موزه آستان قدس از سال 1324 از حیث تشکیلات اداری یکی از بخش‌های اداره خزانه و موزه و با تعداد نیرویی محدود زیر نظر این اداره به فعالیت می‌پرداخت و در بین سالهای 1330 تا 1348 تعداد 14 پست سازمانی داشته است.
رییس سازمان کتابخانه های آستان قدس رضوی اظهار کرد: فضای موزه های آستان قدس رضوی پس از انقلاب اسلامی از 1300 مترمربع به 16 هزار مترمربع رسید و تقریبا 12 برابر شد.
وی بیان کرد: همچنین به برکت انقلاب اسلامی تلاش مسئولان آستان قدس رضوی بویژه حضرت آیت الله واعظ طبسی تولیت عظمای آستان فضای نمایشی موزه ها که قبل از انقلاب دارای 11 تالار و اتاق با 189 شی بود پس از انقلاب اسلامی به چهار ساختمان مستقل و 16 گنجینه تخصصی با به نمایش گذاشتن بیش از هفت هزار شی نفیسی و دیدنی تحول یافت.
او اظهار کرد: تعداد پستهای سازمانی نیروها نیز پس از انقلاب در موزه ها افزایش هشت برابری داشته زیرا از سال 1357 به بعد با تغییر چارت سازمانی موزه به عنوان یک اداره مستقل زیر نظر مدیریت امور فرهنگی و سپس به عنوان اداره کل زیر نظر معاونت امور فرهنگی خدمات رسانی می کرد.
وی افزود: از زمان تشکیل سازمان کتابخانه‌ ها، موزه‌ ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در سال 1379 موزه‌ها به عنوان معاونت زیرمجموعه این نهاد قرار گرفت و دارای120 پست سازمانی با 16 گنجینه و سه اداره پژوهش و معرفی آثار، حفاظت و مرمت آثار فرهنگی، گنجینه‌ ها و بخش حفاظت و ایمنی است.
او گفت: پس از انقلاب اسلامی افتتاح موزه‌های تخصصی و توسعه فضای نمایشی سایر موزه‌ها و گنجینه ها از جمله موزه قرآن و نفائس، موزه هدایای مقام معظم رهبری، موزه تخصصی فرش، موزه تمبر و اسکناس، موزه مردم شناسی، موزه تاریخ حرم رضوی در این سازمان بسیار چشمگیر و حائز اهمیت است و در طول سال همه روزه به استثنای سه روز عاشورا، بیست و یکم ماه رمضان و 13 فروردین آماده خدمات رسانی به بازدیدکنندگان است.
رییس سازمان کتابخانه های آستان قدس رضوی درباره افزایش جذب اشیا موزه ای پس از انقلاب در این سازمان نیز گفت: قبل از انقلاب اسلامی اشیا در حال نمایش موزه‌ها اشیائی بود که از طریق اهدا جذب شده بود و در خزانه نگهداری می‌ شد اما پس از انقلاب اسلامی علاوه بر جذب اشیاء بسیار زیاد از طریق اهدا، جهت حفظ و نگهداری آثار فرهنگی به مقوله جذب از طریق خریداری اهمیت ویژه‌ای داده شد.
زاهدی افزود: بر اساس آمار موجود میزان نمایش تعداد اشیاء موزه ‌ای پس از انقلاب اسلامی در موزه های آستان قدس افزایش 35 برابری و شمار گنجینه ها افزایش 16 برابری داشته است.
وی درباره مستندسازی اشیاء در موزه های آستان قدس رضوی نیز گفت: در حال حاضر تمام هفت هزار شیء به نمایش درآمده در موزه های آستان قدس دارای شناسنامه علمی می باشند و اطلاعات آنها نیز به صورت الکترونیکی و کاغذی آرشیو شده است.
رییس سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی گفت: موزه‌ های آستان قدس به برکت ساحت مقدس امام رضا(ع) دارای گنجینه‌ ای از آثار و اشیاء با ارزش است که به لحاظ اعتقادی و فرهنگی از جایگاه ویژه‌ای در جهان اسلام و عالم تشیع برخوردار است.
در این نوشتار به معرفی هر یک از گنجینه های موزه آستان قدس رضوی خواهیم پرداخت که هر یک محل نگهداری باارزشترین اشیا به لحاظ پیشینه تاریخی و غنای فرهنگی است.
* گنجینه قرآن و نفایس
ساختمان گنجینه قرآن و نفایس در سال 1364 در دو طبقه به مساحت 400 مترمربع فضای نمایشی در موزه آستان قدس رضوی گشایش یافت.
طبقه نخست این ساختمان به گنجینه قرآن اختصاص داده شد که در آن بیش از 79 جلد قرآن، 14 جلد مرقع و 10 جلد لاکی روغنی بر اساس تاریخ نگارش آنها به نمایش گذاشته شده است.
پنج قرآن منسوب به دست خط مبارک ائمه طاهرین از جمله امام علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) که به خط کوفی روی پوست نوشته شده اند از مفاخر این گنجینه عظیم به شمار می روند و بیشتر آنها توسط شاه عباس اول صفوی به آستان قدس رضوی اهدا شده است.
قدیمی ترین قرآن وقفی موجود در این گنجینه در سال 393 هجری قمری توسط ˈابوالقاسم منصور بن محمد کثیرˈ وزیر و صاحب دیوان سلطان محمود و مسعود غزنوی به آستان قدس رضوی اهدا شده که به خط کوفی بر روی کاغذ دولت آبادی نوشته شده است.
قرآن های به نمایش گذاشته شده در این گنجینه مربوط به ابداع کنندگان خطوط و خوشنویسان معروف از زمان هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه تا دو قرن قبل می شود.
مرقعات، زیارت نامه ها، انواع جلدهای قرآنی، انواع قلمدان های لاکی روغنی و چوبی و فلزی، انواع رحل و جعبه قرآن خاتم کاری شده و انواع وسایل کتابت از دیگر دست آفریده های هنرمندان در این گنجینه است.
* گنجینه هدایای مقام معظم رهبری
طبقه همکف ساختمان گنجینه قرآن موزه آستان قدس رضوی از سال 1373 شمسی به گنجینه هدایای مقام معظم رهبری اختصاص یافته است.
اشیای این گنجینه شامل آثار هنری مانند تابلوهای خط و تذهیب، نقاشی، فرش، تراش روی شیشه، معرق چوب، معرق صدف، سوزن دوزی، قلمزنی روی مس، انواع ظروف، ماکت ها و مدال ها می شوند که توسط شخصیت های داخلی و خارجی به مقام معظم رهبری هدیه شده است.
به علت کمبود فضا از حدود 720 قلم شیء اهدایی معظم له، تنها 150 قلم در این گنجینه در معرض نمایش قرار گرفته است.
* گنجینه فرش
گنجینه فرش موزه آستان قدس رضوی یکی از این گنجینه های تخصصی است که با داشتن سه طبقه فضای نمایشی و یک طبقه فضای کارگاهی با زیربنای شش هزار و 647 مترمربع به عنوان یکی از بزرگترین موزه های تخصصی فرش جهان مطرح است و در سال 1377 راه اندازی شده است.
این گنجینه شامل مجموعه ای غنی از قالی های نفیسی است که طی دوره های مختلف توسط دوستداران و عاشقان امام رضا (ع) وقف شده یا توسط آستان قدس رضوی برای استفاده در حرم مطهر و بیوتات خریداری شده است.
هم اینک در این گنجینه کم نظیر 100 تخته قالی و قالیچه که از نفیس ترین شاهکارهای هنری به شمار می روند و قدمت آنها از دوره صفویه تا دوره معاصر است در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است.
* گنجینه تاریخ مشهد
در این گنجینه موزه آستان قدس رضوی مجموعه ای از 182 شی و دیگر آثاری که با تاریخ مشهد بویژه تاریخ پر فراز و نشیب اماکن متبرکه ارتباط دارند در 25 ویترین در معرض نمایش قرار گرفته است.
اشیای این گنجینه را می توان به دو گروه وسایل کاربردی در حرم مطهر شامل وسایل شستشو، گلگیر شمع، وسایل روشنایی، قفل ها و کلیدها و مجموعه اشیای مربوط به ساختمان و بنای حرم شامل درها، پنجره ها، محراب ها و ضریح قدیمی اشاره کرد.
* گنجینه نجوم و ساعت
گنجینه نجوم و ساعت در سال 1378 هجری شمسی همزمان با میلاد پیامبر اکرم (ص) و ولادت امام جعفر صادق در محل طبقه دوم ساختمان مرکزی موزه آستان قدس رضوی در صحن کوثر با گستره 450 مترمربع افتتاح شد.
این گنجینه دارای 10 ویترین است که هفت ویترین آن به بخش نجوم و سه ویترین آن به بخش ساعت اختصاص یافته است.
بیشتر اشیای این گنجینه از وقفیات مرحوم دکتر ˈسید جلال الدین تهرانیˈ منجم رصدخانه سلطنتی بلژیک و عضو دائمی انجمن نجوم فرانسه است که در فاصله سالهای 1330 تا 1342 دو دوره نیابت تولیت آستان قدس رضوی و استانداری خراسان را بر عهده داشت.
انواع تلسکوپ (شکستی و انعکاسی )، کره (سماوی ،نجومی و جغرافیایی)، دوربین (چشمی ،اپرا)، تئودلیت (سمت یاب)، سکستانت و اکتانت، کادران (وسیله اندازه گیری زاویه های عمودی)، انواع مدل حرکت زمین، وسایل نجوم دریایی، چندین نمونه گونیا، خط کش و پرگار(مورد استفاده در ساخت وسایل نجومی)، دستگاه مورس و زلزله نگار، اسطرلاب های نفیس قرون دوازدهم و سیزدهم هجری قمری و قدیمی ترین ساعت جهان مربوط به قرن 12 هجری و قمری در این گنجینه نگهداری می شود.
* گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات
گنجینه تمبر و اسکناس در سال 1369 به عنوان دومین گنجینه تخصصی در موزه آستان قدس رضوی با حضور تولیت این آستان افتتاح شد که با افزوده شدن مسکوکات به آن در سال 1388به گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات تغییر نام یافت.
این گنجینه با برخورداری از مجموعه ای قابل توجه از تمبرها و دیگر اقلام پستی، اسکناس ها و مسکوکات تاریخی و معاصر ایران و سایر کشورهای جهان یکی از گنجینه های شناخته شده در کشور است که سالانه پذیرای صدها هزار نفر از زائران حرم مطهر رضوی، گردشگران و مجموعه داران تمبر، اسکناس و مسکوکات از ایران و سایر کشورهاست.
در این گنجینه، بیش از 422 هزار قطعه انواع تمبر و دیگر اقلام پستی، 14 هزار برگ اسکناس و 27 هزار مسکوکات موجود است که تنها بخشی از آن، در معرض دید عموم قرار داده شده و قسمت اعظم این گنجینه در مخزن نگهداری می شود.
مجموعه تمبرها و دیگر اقلام پستی ایران متعلق به دوره های ˈقاجار، پهلوی و جمهوری اسلامیˈ، مجموعه تمبرها و دیگر اقلام پستی بیش از 240 کشور و مستعمرات سابق جهان و مجموعه تاریخچه پستی انگلستان مربوط به قرن 19 میلادی در این گنجینه موجود است.
همچنین مجموعه اسکناس های این گنجینه شامل اسکناس های ایران متعلق به ˈدوره های قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامیˈ و اسکناس های بیش از 80 کشور جهان می شوند.
مجموعه مسکوکات این گنجینه نیز متعلق به ایران و بیش از 50 کشور جهان در دوران معاصر است.
* گنجینه سلاح
گنجینه سلاح در سال 1378 همزمان با میلاد مسعود پیامبر اکرم (ص) و ولادت با سعادت امام جعفر صادق (ع) در طبقه دوم موزه مرکزی آستان قدس واقع در ضلع شرقی صحن امام خمینی (ره) افتتاح شد.
این گنجینه شامل نمونه های از سلاح های سرد و گرم از جمله تفنگ سر پر با دسته خاتم و کتیبه زرکوب ˈسرکار میر رستم خان تالپرˈ و ˈیا علیˈ، تفنگ چهار لول با نشان زرکوب ساخت آلمان به طول 118 سانتیمتر، انواع باروت دان های (چوبی، چرمی، فلزی و عاج)، خنجرهای مرصع و تبرزین های فولادی مزین به نقوش اسلیمی و ختائی قلم زنی شده و کتیبه ˈوقف امام رضا (ع)ˈ است.
عصاهای نیزه دار زرکوب و مزین به نقوش گیاهی و کتیبه وقف علی بن موسی الرضا (ع)، نیزه ای به طول چهار متر بدنه چوبی لاکی روغنی مزین به نقوش گیاهی و هندسی و دارای دو سرنیزه فلزی، کمانهای چوبی لاکی روغنی دارای کتیبه وقف، کلاهخود، لباس رزم و ساعدبند فولادی و زرکوب دارای کتیبه آیه الکرسی، سپری از پوست کرگدن با یک هلال و دوایر مینا کاری شده و پیراهن رزم مکتوب به آیات و طلسمات مربوط به دوره صفوی از دیگر سلاح های این گنجینه است.
* گنجینه مدال
گنجینه مدال در سال 1378 با نمایش منتخبی از انواع مدال، کاپ و یادبود اهدایی از طرف قهرمانان و پهلوانان نامی و نخبگان علمی کشور به موزه آستـان قدس رضوی در طبقه همکف موزه مرکزی افتتاح شد.
هم اینک در این گنجینه 154 عدد مدال، کاپ و سایر یادبودها مانند مجموعه 36 عددی مدالهای جهان پهلوان تختی، مدالهای طلای ورزشکاران جانباز دفاع مقدس از استان فارس که در مسابقات پاراالمپیک شهر آتلانتا آمریکا در سال 1996 میلادی کسب کرده اند، به نمایش گذاشته شده است.
* گنجینه نقاشی
شکوه آثار نقاشی و هنری اهدایی و وقفی هنرمندان و واقفان با اخلاص به موزه آستان قدس رضوی و عنایت خاص تولیت نسبت به اشاعه فرهنگ و هنر اسلامی موجب شد تا گنجینه نقاشی آستان قدس رضوی در سال 1378 مصادف با میلاد مسعود پیامبر اسلام(ص) در طبقه اول ساختمان موزه مرکزی با 450 مترمربع زیربنا افتتاح گردد.
در این گنجینه 30 اثر نقاشی در سبکهای مختلف از هنرمندان برجسته ایرانی و اروپایی به نمایش گذاشته شده که آثار استاد ˈکمال الملکˈ نقاش معروف دوره قاجار، ˈویلیام جیمزˈ و ˈبی دبلیو لیدرˈ از آثار شاخص این مجموعه است.
* تالار استاد فرشچیان
این تالار در سال 1389 در طبقه همکف گنجینه قرآن و نفایس موزه مرکزی آستان قدس رضوی افتتاح شد که شامل 13 عدد از تابلوهای نقاشی اهدایی استاد محمود فرشچیان است.
آثار اهدایی استاد فرشچیان به موزه آستان قدس رضوی شامل ˈپنجمین روز آفرینش، عصر عاشورا، پناه، یا رب، نیایش، اولین پیام، توسل، هدیه، ضامن آهو، کوثر، امتحان سخت، پرچمدار حق و خمسه آل طیبهˈ می شوند.
* گنجینه آبزیان
در گنجینه آبزیان موزه آستان قدس رضوی 508 قطعه از شگفت انگیزترین موجودات دریایی که به صورت خشک شده نگهداری می شوند، توجه خیل عظیمی از علاقه مندان را به خود جلب می کند.
این گنجینه شامل بخشی از یکهزار و 282 قطعه صدف و حلزون دریایی است که توسط ˈمحمد سعید فؤاد وهبهˈ از کشور سوریه به آستان قدس رضوی اهدا شده است.
ماهی مومیایی شده ˈشیطان دریاˈ از جالب ترین موجودات به نمایش در آمده در این مجموعه به شمار می رود.
* گنجینه ظروف
گنجینه ظروف در طبقه دوم ساختمان موزه مرکزی آستان قدس رضوی قرار دارد و دارای وسعتی حدود 457 متر مربع است.
این گنجینه شامل 182 عدد شی از دوره های مختلف تاریخی و باستانی می شود که در 11 ویترین به نمایش درآمده است.کاسه پایه دار و جام طلسمات قلم زنی شده، انواع ظروف چینی رنگارنگ با نقش های زیبا، انواع ظروف بلوری ، کوزه و سر قلیان سه پوست و دیگر اشیای تاریخی در این گنجینه نگهداری می شود.
* موزه مردمشناسی
موزه مردمشناسی آستان قدس رضوی که در کنار مقبره ˈامیر ملکشاهˈ در ضلع غربی حرم مطهر واقع شده است، کالبد قدیمی بنا گرمابه (حمام ) بوده است که در سال 1027هجری قمری توسط ˈمهدی قلی بیک جانی قربان میر آخور شاه عباس صفویˈ وقف این نهاد شده است.
این بنا در تاریخ 1376 به شماره ثبت 1374 در فهرست بناهای تاریخی کشور قرار گرفت و سرانجام در سال 1378 اجرای عملیات بازسازی بنا به دستور تولیت آستان قدس رضوی آغاز شد.
با اتمام بازسازی این حمام و گشایش آن به عنوان موزه مردم شناسی در سال 1385 این بنا به یکی از بزرگترین حمامهای ایران تبدیل شد که ساختار بسیار زیبای یکی از حمامهای قدیمی ایران را به نمایش می گذارد.
در این موزه وسایل قدیمی و باستانی از جمله مجموعه سماور، حنابندان انگشت، جعبه آینه خاتم کاری شده، نمکدان با طرح بلوچی، سوزنی ترمه یراق دوزی شده، شمعدان برنجی، زیرپایی مخصوص حنابندان، چاقچور، جام چهل کلید، انبر مخصوص مجعد کردن مو، تابلو نقاشی قهوه خانه ای، دوستکامی مسی قلمزنی شده نیز نگهداری می شود.
موزه های آستان قدس رضوی روزانه پذیرای بیش از 50 نفر از زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی است.
7489/1858