بزرگنمايي:

پیام خراسان - مشهد - عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند گفت: راه‌های نفوذ معمولا درست انتخاب نشده‌اند و معمولا تئوری‌های ما برگرفته از غرب است لذا هیچ‌گاه از منابع دینی برای تعیین معیار سنجش استفاده نکرده‌ایم.

به گزارش خبرنگار مهر ، محمدباقر آخوندی محقق نظریه نفوذ اجتماعی دین در قرآن کریم، ظهر امروز در نشست تخصصی با همین موضوع در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، اظهار کرد: راه‌هایی که ما معمولا برای نفوذ انتخاب کرده‌ایم، راه‌ها و روش‌های ناکارآمدی بوده‌اند و یا شرایط مناسبی را برای به‌کارگیری روش کارآمد نداشته‌ایم. از طرفی، همیشه تئوری‌هایی که داشتیم غربی بوده است و هیچگاه منابع دین خود را برای تعیین معیار سنجش استفاده نکرده‌ایم؛ در حوزه نفوذ هم همینطور است و بیشتر از نظریات جامعه‌شناسان غربی استفاده کرده‌ایم.
وی افزود : انسان دارای اختیار است و با اجبار نمی‌توان او را تحت تاثیر قرار داد. همچنین نفوذ در آیات قرآن، یک فرآیند چند جانبه است و این نفوذ در یک راستا قرار دارد که ممکن است از منفی بی‌نهایت شروع شود و تا بعلاوه بی‌نهایت ادامه داشته باشد.
عضو هیئت‌ علمی دانشگاه بیرجند در خصوص موارد تاثیرگذار در نفوذ، ضمن اشاره به اینکه ویژگی‌های شخصیتی کسی که پیام را ارسال می‌کند، در میزان نفوذ تاثیرگذار است، تصریح کرد: در بحث تعریف نفوذ، شرایط مخاطب در نظر گرفته می‌شود و اگر آن شرایط لازم وجود نداشت، نفوذ انجام نمی‌شود. همچنین در فرآیند نفوذ، زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز تاثیرگذار هستند.
آخوندی تاکید کرد: گاهی افراد خاص، راهبردهای خاصی را برای نفوذ می‌طلبند و سن، جنس و زمان و مکان در مسئله تعیین راهبرد نفوذ، بسیار تعیین کننده هستند. همچنین باید اشاره کرد که گاهی با یک روش و راهبرد نمی‌توان به نفوذ دست یافت و باید چند روش را با هم به کار گرفت.
وی در خصوص روش خود در این نظریه، ابراز کرد: رسیدن به موضوع نفوذ اجتماعی دین، با روش‌های معمول ممکن نیست. بهترین روشی که در این زمینه پیدا کرده‌ایم، روش داده‌ بنیاد یا همان نظریه زمینه‌ای است. این روش، مبتنی بر کشف مفهوم و بعد دسته‌بندی و مقوله‌بندی مفاهیم است تا در نهایت به یک نظریه ختم شود.
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه بیرجند ادامه داد: اشکالی که این روش داشت، این بود که چون حجم کلی قرآن در این طرح دیده شد، از هر آیه چندین مفهوم کشف می‌شد و حجم کار خیلی بالا می‌رفت و دسته‌بندی آن‌ها بیشتر جنبه آماری پیدا می‌کرد. روش دوم هم تحلیل گفتمان مفهوم است که در آن بحث آماری مفهوم پیدا نمی‌شود.
آخوندی با بیان اینکه چهار سوال اصلی در حوزه نفوذ وجود دارد، گفت: جواب به هر کدام از این سوال‌ها، یکی از فصل‌های یافته‌های تحقیق ما شده است.
وی افزود: فصل اول تحقیق در ارتباط با کارگزاران نفوذ است که چه شرایطی باید داشته باشند تا در حوزه نفوذ موثر باشند؛ این خصوصیات، در بعد نظری و عملی خلاصه شده است چراکه در قرآن هر چه آمده است، یک بعد شناختی و یک بعد عملی دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند اضافه کرد: بحث انطباق در گفتار و عمل در این حوزه شخصیتی بسیار مهم است و اگر رفتار یک مبلغ با حرفش دوگانگی داشته باشد، اصلا نمی‌تواند تاثیرگذار باشد. همچنین کارگزار نفوذ باید امانت‌دار باشد و این را به مخاطب خود نیز اعلام کند. از طرف دیگر، در هیچ شرایطی کارگزار نفوذ نباید منافع خود را در نظر بگیرد و بر عکس اگر منافع مخاطب را در نظر بگیرد، این کار او تاثیر بسیار مثبتی خواهد داشت.
آخوندی در ارتباط با فصل دوم تحقیق که مربوط به شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه حوزه نفوذ می‌شود، تصریح کرد: بحث تناسب فرهنگی خیلی مهم است و همیشه باید بین مخاطب و کارگزار دین، این تناسب وجود داشته باشد. همچنین باید توجه شود که دنیاگرایی جامعه مخاطب در میزان نفوذ، تاثیر عکس دارد و هر چه فرد دنیاگرایی بیشتری داشته باشد، از موضوعات دینی فاصله می‌گیرد و حتی جنبه منفی آن را جذب می‌کند.
وی ضمن تاکید بر لزوم وجود تناسب روشی در بحث تبلیغ و نفوذ، بیان کرد: روش مورد استفاده در دانشگاه و مسجد متفاوت است. در قرآن نیز آمده است که با بعضی از مردم به صورت استدلالی صحبت کنید، برخی را موعظه کنید و برخی را حتی باید با مجادله قانع کنید.
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه بیرجند اضافه کرد: فصل سوم ویژگی‌های شخصی و شخصیتی مخاطب را در نظر می‌گیرد و میزان تاثیرگذاری آن‌ها را در بحث نفوذ بررسی می‌کند. برای مثال، در نظریات غربی، افرادی که نقص عضو دارند، تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند ولی نظریاتی که از قرآن استخراج کرده‌ایم، چنین چیزی را بیان نمی‌کند.
آخوندی در ارتباط با آن دسته از خصوصیات مخاطب که در حوزه نفوذ موثر هستند، گفت: لجاجت و اصرار مخاطب، حسادت، قوم‌گرایی و افراط‌گرایی، تمایلات و تعلقات، میزان آگاهی و دانش مخاطب و میزان صبر و استقامت او، از جمله خصوصیاتی هستند که اگر در مخاطب وجود داشته باشند، از میزان تاثیرپذیری او می‌کاهند.
وی افزود: بعضی از مخاطبین هم اصولا نفوذناپذیر هستند یا دیرنفوذ هستند و کارگزار باید به این مسئله توجه کند.
این پژوهشگر دینی ادامه داد: حدود 32 راهبرد برای نفوذ کشف کرده‌ام و باید گفت بعضی از راهبردها به راهبردهای روشی و بعضی دیگر به راهبردهای شکلی برمی‌گردند. راهبردهای شکلی به این مسئله اشاره دارند که مطلب باید برای مخاطب قابل فهم باشد و میزان صراحت و فصاحت لازم را داشته باشد؛ چراکه برای بعضی باید صریح صحبت کرد و برای بعضی باید در لفافه صحبت کرد. زبان پیام نیز بسیار مهم است و هر کسی باید به زبان قوم خودش تبلیغ را انجام دهد.
وی ضمن بیان اینکه بعضی مخاطبان نسبت به بعضی موضوعات حساس هستند و کارگزار نفوذ باید این حساسیت را به حداقل رسانده و یا از بین ببرد، اظهار کرد: کارگزار باید توجه داشته باشد که دین به هیچ عنوان با زور در قلب فرد نفوذ پیدا نمی‌کند و اراده و اختیار مخاطب در بحث تبلیغ، باید محترم شمرده شود.
عضو هیئت‌ علمی دانشگاه بیرجند در ارتباط با موضوع آغاز عمل نفوذ، گفت: برای آغاز نفوذ، بهتر است که با مخاطب یک رابطه دوستی و صمیمانه برقرار شود و قبل از کار حتما شرایط بررسی شده باشد و فی‌البداهه شروع به صحبت نشود. خصوصا در مورد زمینه‌های ارزشی و فرهنگی مخاطب باید تحقیق و بررسی بسیاری صورت گیرد. همچنین پیش از شروع عملیات نفوذ، حتما باید جلب اعتماد مخاطب صورت گیرد.
آخوندی در ادامه ضروریات لازم برای شروع عملیات نفوذ، ابراز کرد: برای شروع باید روی مسائل عمومی انگشت بگذاریم، در هنگام شروع نفوذ، از طرح سوال استفاده کنیم و این نکته باید رعایت شود که شروع حتما به صورت ایجابی باشد و نه استفاده از کلمات منفی.
وی درخصوص دیگر راهبرهای عملیات نفوذ، اظهار کرد: بخش دیگری از راهبردها، راهبرهای منطبق بر ذات انسان است. باید انگیزه‌های افراد را پیدا کرده تا بینیم چه چیزی مخاطب را تحریک می‌کند. همچنین در کار ما، بشارت و انذار یا همان تشویق و تنبیه، همیشه باید در کنار یکدیگر صورت گیرد.
این پژوهشگر دینی ادامه داد: راهبردهای فرهنگی نیز بسیار مهم هستند؛ یکی از این‌ها، فرهنگ رایج جامعه است و اگر می‌خواهید در مخاطب خود نفوذ کنید، باید از طریق فرهنگ خودشان باشد و آن را به عنوان یک ابزار به کار بگیرید. همچنین باید توجه شود که اگر قرار است مخاطب ما از طریق موعظه مورد نفوذ قرار گیرد، حتما باید مطالب با مثال به او ارائه شود و عینیات در اختیارش قرار گیرد.
آخوندی ضمن تاکید بر اینکه پیام‌های کوتاه، بسیار در حوزه نفوذ اثرگذار هستند، گفت: ارائه الگو یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید به آن توجه کنیم و نکته مهم این است که الگو باید عینی و تجربی باشد تا اثر لازم را بگذارد.
وی افزود: راهبردهایی از طریق سرمایه اجتماعی صورت می‌گیرند؛ بخشی از نفود از طریق ایجاد علاقه صورت می‌گیرد و باید گفت که احساسات و عواطف بسیار در نفوذ تاثیرگذار هستند و این تاثیرگذاری خیلی سریع نیز اتفاق می‌افتد و اگر با همراهی استمرار باشد، دوام‌دار نیز می‌شود.
استاد جامعه شناسی دانشگاه بیرجند ضمن بیان اینکه وابستگی‌های اجتماعی و صمیمیت‌ها نیز می‌توانند تاثیر بسزایی در نفوذ داشته باشند، تصریح کرد: در آیه 34 سوره فصلت آمده:«که اگر رابطه‌ای دوستانه و عاطفی با دیگران برقرار کنید، حتی دشمنی را به رابطه‌ای گرم تبدیل می‌کند».
آخوندی در انتها مطرح کرد: در مجموع، این نظریه، نظریه‌ای است که در یک چارچوب قرار می‌گیرد و چارچوب آن نشان می‌دهد که بحث نفوذ، بحثی چند جانبه است و در آن عوامل به طور چند جانبه بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند و تمام شرایط می‌توانند در موفقیت نفوذ تاثیرگذار باشند.