بزرگنمايي:

پیام خراسان - ایسنا/خراسان رضوی اصلاح واحد پول یا بازسازی آن تغییر عمده‌ای است که در ارزش واحد پول یک کشور که نسبت برابری آن به سایر ارزهای بین‌المللی یا نسبت به طلا و نقره را دستخوش تغییر می‌سازد.

دولت‌های زیادی در سراسر دنیا تحت شرایط مختلف و تقریبا مشابهی این اقدام را عملی کرده‌اند، بازسازی واحد پول در نیمه دوم قرن بیستم در کشورهای در حال توسعه شدت بیشتری پیدا کرد، چنان که در فاصله سال‌های 1960 تا 2003 میلادی حدود 60 مورد بازسازی واحد پول در کشورهای مختلف صورت گرفت.
لازم به ذکر است که این موارد مربوط به 60 کشور مجزا نیستند چرا که برخی از کشورها در این سال‌ها بیش از یک مورد دست به این اقدام زدند که بعدتر به آن می‌رسیم. این موارد بازسازی واحد پول از حذف یک صفر-در 14 مورد- تا شش صفر -در 9 مورد- از ارز ملی کشورها را شامل می‌شود.
یکی از ویژگی‌هایی که برای دولت‌های مدرن درنظر گرفته می‌شود، کنترل آن‌ها بر ارز ملی خودشان است. این دولت‌ها از اواسط قرن نوزدهم چنین کنترلی را به دست آوردند و زمانی که دولت‌ها با کمبود طلا و نقره روبه‌رو می‌شدند کاهش ارزش سکه‌های خود را بر این اساس تنظیم می‌کردند. از آن زمان تا کنون دولت‌ها از این توان در جهت اهداف متفاوتی استفاده کرده‌اند.
بازسازی واحد پول می‌تواند به عنوان بخشی از یک بسته گسترده اصلاحات اقتصادی و سیاسی باشد بدین صورت که دولت در جهت اصلاح مسائل و مشکلات اقتصادی که مدتی گریبان‌گیر کشور بوده مجموعه ای از قدامات عملی را به انجام می رساند و در حین یا در انتهای این مجموعه اقدامات دست به بازسازی واحد پول می‌زند.
در برخی موارد که ارزش پول ملی به مقدار قابل توجهی کم می‌شود و به طور خاص نرخ تبدیل ارز محلی به دلار زیاد می‌شود اعتماد شهروندان به ارز ملی کاهش می‌یابد و در چنین شرایطی ممکن است که دولت بازسازی واحد پول را در جهت بازگرداندن حاکمیت پولی به کار بگیرد چرا که در این شرایط که شهروندان اعتماد خود را به ارز ملی از دست می‌دهند، به سمت ارزهای خارجی به ویژه دلار می‌روند و آن‌ها را در معاملات خود استفاده می‌کنند و این یک ضربه روانی و اقتصادی برای دولت به شمار می‌آید؛ در نتیجه این اقدام بانک مرکزی کشور دیگر نمی‌تواند منابع پولی را کنترل کند.
به عقیده بسیاری حذف صفرهای پول ملی با وجود آن‌که یک اقدام نمادین محسوب می‌شود اما این توانایی را دارد که شهروندان را نسبت به ارزش‌های ارز ملی قانع کند و همچنین برخی این اقدام را پس از یک دوره تورم سرسام آور پیامی دال بر پایان سیاست‌های اقتصادی اشتباه از سمت دولت به شهروندان، بازارها و فعالین آن می‌دانند.
در مجموع دو دلیل عمده‌ای که دولت‌ها را به سمت بازسازی واحد پول سوق می‌دهد گذر از یک دوره تورمی و بالا رفتن نرخ تبدیل ارز محلی به دلار است که در برخی موارد این دو مورد با یکدیگر در ارتباط هستند اما در مواردی ارتباط چندانی وجود ندارد به عنوان مثال کره جنوبی با نرخ تورم یک رقمی نرخ تبدیل ارز ملی به دلار چهار رقمی را تا سال 1997 داشت.
همان‌طور که بیان شد در برخی از موارد بازسازی واحد پولی در شرایط انجام شده که کشور تورم بالایی را از سر گذرانده و دولت با این اقدام در صدد ارسال پیامی به شهروندان و سایر کشورهای جهان است، به عنوان مثال ترکیه در سال 1994 تورم سالانه با نرخ 106 درصد را تجربه می‌کرده، این درحالی است که نرخ تورم سالانه این کشور در سال 2000 به 39 درصد و در سال 2005 این نرخ تک رقمی می‌شود و به عدد به 7.72 درصد می‌رسد و در همین سال بازسازی واحد پول توسط دولت این کشور اجرایی می‌شود و در نتیجه شش صفر از ارز ملی آن‌ها کم می‌شود و واحد لیره جدید جایگزین لیره قدیمی می‌شود.
همچنین در افغانستان نیز پس از سال‌ها کاهش ارزش پول ملی این کشور (افغانی) در 23 سال وضعیت جنگی، در اکتبر سال 2002 در زمان ریاست جمهوری حامد کرزای بازسازی واحد پول این کشور انجام شد و افغانی جدید با ارزشی هزار برابر افغانی قدیمی ارز ملی این کشور شد و به گفته‌ برخی از خبرگزاری‌های خارجی دیپلمات‌های غربی از این اقدام به عنوان نمادی از پایداری نسبی در افغانستان استقبال کردند.
در معدود مواردی زمان‌بندی بازسازی واحد پول به شکلی اتفاق می‌افتد که این اقدام ولو به صورت تصادفی نرخ بالای تورم را کاهش می‌دهد اما در غالب موارد باید اقدامات اصلاحی فراوانی صورت بگیرد تا نرخ تورم کاهش پیدا کند که برای مورد اخیر می‌توان به تجارب آرژانتین و برزیل در دهه 80 و اوایل دهه 90 میلادی اشاره کرد.
کارنامه دنباله‌دار آرژانتین و برزیل در حذف صفر از پول ملی
آرژانتین چهار بار در سال‌های 1970، 1983، 1985 و 1992 میلادی اقدام به بازسازی واحد پول(پزو) خود کرد( گرچه پیش از این نیز تجربه این اقدام را داشته است) که همان‌طور که از توالی این اقدامات مشخص است هر بار با گذشت چند سال صفرهایی که از مقابل واحد پول ملی آرژانتین حذف شده بود دوباره به جای خود باز می‌گشتند و در نتیجه دولت بار دیگر سیاست بازسازی واحد پول را اجرا می‌کرد.
دلیل اینکه هر بار ارزش پول ملی مانند قبل پایین می‌آمد تورم سرسام آوری بود که این کشور در آن دوران تجربه می‌کرد، چنان که در سال 1990 میلادی این کشور تورم سالانه 2314 درصدی را تحمل می‌کرد اما در سال 1992 در پی مجموعه‌ای از اصلاحات اقتصادی قابل توجه و حل مشکلات سیاست پولی کشور که در عین حال باعث نرخ بالای تبدیل پزو به دلار می‌شد، تورم این کشور به 24.9 درصد رسید و از آن پس روند کاهش خود را حفظ کرد؛ به طوری که حتی در سال 2001 به منفی یک درصد رسید. در مجموع در مورد آرژانتین گفته می‌شود که آخرین مورد بازسازی واحد پول نشانه‌ای از اوج اصلاحات اقتصادی در این کشور بود.
برزیل نیز پنج بار بازسازی واحد پول را در سال‌های 1967، 1986، 1989، 1993 و 1994 تجربه کرده است که باز هم مانند مثال آرژانتین در دفعات ابتدایی این اقدام سیاست‌های پولی و اقتصادی مناسب برای کنترل نرخ تورم و اصلاح سازوکارهای موجود صورت نگرفت به طوری که در سال 1994 نرخ تورم در برزیل بیش از 2000 درصد بود اما پس از انجام اصلاحات اقتصادی نرخ تورم رو به افول گذاشت و پس از سه سال یعنی در سال 1997 این نرخ تک رقمی شد و به عدد 6.8 درصد رسید.
در مجموع در برخی از کشورها سیاست بازسازی واحد پول در حین فرایندهای پایدارکننده اقتصاد انجام می‌شود و در برخی دیگر این اقدام پس از این اصلاحات اقتصادی انجام می‌شود. برخی دیگر از کشورها مانند آنگولا، کنگو و نیکاراگوئه که مسائل داخلی و درگیری‌های اجتماعی طولانی مدت دارند سیاست بازسازی واحد پول به طور مکرر به کار گرفته می‌شود اما تورم به صورت مکرر ادامه دارد.
همان‌طور که پیش‌تر بیان شد بالا بودن نرخ تبدیل ارز ملی به دلار نیز یکی از دلایل انجام سیاست بازسازی واحد پول است، گرچه در بسیاری از موارد این مساله با تورم در ارتباط است و در عین حال استثنائاتی وجود دارد، به عنوان مثال یک دلار آمریکا در سال 2003 معادل یک میلیون و 500 هزار و 890 لیره قدیم ترکیه بود که در سال 2006 و پس از بازسازی واحد پول ترکیه این رقم به حدود یک و نیم لیره جدید ترکیه رسید. در دورانی که ارزش لیره ترکیه خیلی کم شده بود مردم به سمت استفاده از دلار برای معاملات خود روی آورده بودند و دولت با انجام اصلاحاتی و همچنین بازسازی واحد پول به نوعی ارز ملی ترکیه را نجات و از دلاری‌شدن این کشور جلوگیری کرد.
در سوی دیگر برخی از کشورها مانند کامبوج و اکوادور در مقابل فرایند دلاری‌شدن مقاومت خاصی نشان نمی‌دهند و حتی مانند اکوادور به طور رسمی آن را می‌پذیرند کما اینکه در این کشور پیش از سال 2000 و دلاری‌شدن رسمی این کشور نیز مردم از این ارز برای معاملات خود استفاده می‌کردند.
برخی از دولت‌ها در فرایندی کاملا غیراخلاقی از سیاست بازسازی واحد پول برای خود درآمد ایجاد می‌کنند بدین صورت که مدت زمان محدودی را برای تعویض پول‌های قدیمی با ارز جدید در اختیار مردم قرار می‌دهند و درنتیجه بسیاری از پول‌هایی که در دست مردم وجود دارد تعویض نمی‌شود و عملا این پول‌های تعویض نشده به صورت غیرمستقیم به نفع دولت مصادره می‌شود چنین عملکردی را در فرایند باسازی واحد پول در لائوس در سال 1976 می‌بینیم که تنها یک روز برای تعویض پول‌های قدیمی به مردم وقت داده شد. در نیکاراگوئه نیز چنین اقدامی انجام شد و در بازسازی واحد پول در سال 1988 فرصت سه روزه برای تعویض ارزهای قدیمی با ارز جدید به مردم داده شد.
در مجموع چنین اقداماتی بیشتر در نیمه دوم قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم انجام می‌شده چرا که یکی از توجیهات دولت‌ها برای انجام بازسازی واحد پول تسهیل انجام معاملات مردم بوده است، چنان که در برخی از کشورها مردم برای خریدهای روزمره خود باید حجم بسیار زیادی پول را با خود جابه‌جا می‌کردند اما در سال‌های اخیر با ایجاد زیرساخت‌های مبادلات الکترونیکی در بسیاری از کشورها در کنار عوامل موثر دیگر تمایل به انجام بازسازی واحد پول در میان کشورها کم شده است.
بازسازی واحد پول در ایران
در سال 1372 برای نخستین بار حذف صفر از پول ملی و به نوعی همان بازسازی واحد پول در دستور کار قرار گرفت اما در این 27 سالی که از این مساله می‌گذرد هیچ‌گاه دولت، بانک مرکزی و مجلس به این جمع‌بندی نرسیدند که این اقدام را عملی کنند تا اینکه مجلس دهم در واپسین روزهای فعالیت خود طرح حذف چهار صفر از پول ملی را به تصویب رساند و این مصوبه اکنون در انتظار رای شورای نگهبان است تا در صورت تایید برای اجرا ابلاغ شود.
در تمام دوره‌هایی که دولت به سراغ بررسی حذف صفر از پول ملی رفت تورم بالا دلیل اصلی برای این مساله بود، کما اینکه در سال 72 در زمان ریاست طهماسب مظاهری در بانک مرکزی نیز این اقدام در نتیجه تورم بالا در دستور کار قرار گرفت. گرچه عوامل دیگری نیز در این رویکرد دخیل بوده‌اند چنان که در بررسی طرح حذف چهار صفر از پول ملی در روزهای پایانی مجلس دهم، رییس بانک مرکزی با حضور در بهارستان گفت که «به‌لحاظ حیثیتی جالب نیست یک دلار امریکا معادل 100 هزار ریال یا 100 هزار واحد پولی ما باشد و هرچند با حذف چهار صفر اتفاق خاصی نمی‌افتد اما دست کم ویترین سروسامانی می‌گیرد و یک دلار امریکا معادل 10 تومان می‌شود.»
آن‌طور که مشخص است وجهه روانی این اقدام و همچنین تسهیل مبادلات در نتیجه حذف چهار صفر از اهمیت زیادی برخوردار است، چنانچه حسن روحانی در جلسه هیات دولت درمورد تغییر واحد پول ملی گفت که « 4 تا صفر را که برداریم هم تلفظ آن راحت‌تر است و هم زیباتر است و هم محاسبه آن ساده تر است.» و همچنین مصطفی تاج‌گردون، رییس سابق کمیسیون برنامه و بودجه مجلس «وجه قالب این سیاست» را «روانی» دانست. صدیف بدری نماینده مردم اردبیل در مجلس دهم نیز در موافقت با این طرح گفت که «در حال حاضر پرداخت وجه نقد به سختی انجام می‌شود و چاپ و امحاء نیز هزینه‌ بالایی دارد.»
همان‌طور که در بررسی تجارب کشورهای مختلف در زمینه بازسازی واحد پول بیان شد، این اقدام در غالب موارد در صورتی موفقیت آمیز عمل می‌کند که مجموعه‌ای از اصلاحات در سیاست‌های اقتصادی و پولی انجام شود تا چالش‌های گذشته و به طور ویژه تورم بالا رفع شوند در غیر این صورت شرایطی مانند کشور زیمباوه ایجاد می‌شود که در طی دو سال و در دو نوبت مجموعا 22 صفر از پول ملی خود کم کرد.
یادداشت از عارف بلندنظر-خبرنگار ایسنا، منطقه خراسان
انتهای پیام