بزرگنمايي:

پیام خراسان - رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران گفت: توسعه پایدار شهری زمانی میسر می شود که مدیریت شهری با عبور از محیط کالبدی به سمت ساختارهای اجتماعی سوق پیدا کند.

به گزارش شهر، به نقل از روابط عمومی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، محمد حسین بوچانی در وبینار تبیین شاخص های پایداری اجتماعی و فرهنگی و بررسی وضعیت موجود شهر تهران که با حضور محمد جواد حق شناس، عضو و رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران، ناصر بیات، دبیر کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران، موسی عنبری، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، کرم حبیب پور، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی، گستاسب مظفری، معاون مطالعات و برنامه ریزی امور اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و جمعی از اساتید دانشگاه و مدیران شهری برگزار شد، با بیان این مطلب افزود: شعار تهران شهری برای همه محقق نخواهد شد مگر آنکه پایداری اجتماعی که موضوع اصلی در تدوین برنامه پنج ساله سوم شهر تهران است، محقق شود.
محمد حسین بوچانی ادامه داد: تا زمانی که مدیریت شهری برنامه های خود را از محیط کالبدی به سمت ساختارهای انسانی سوق ندهد نمی توان به توسعه شهری دست یافت.
او بیان کرد: راه حل توسعه شهری پیرامون توانمند سازی و شکوفایی انسان ها شکل می گیرد. شهری که برای همه گروه های سنی قومیتی و مذهبی برنامه ریزی شده است.
شهروندان قربانیان توسعه کالبدی شهرها
در ادامه این جلسه آنلاین رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر تهران تاکید کرد: توسعه کالبدی شهرها در دهه های اخیر باعث شده تا شهروندان بزرگترین قربانیان این توسعه یک جانبه باشند.
محمد جواد حق شناس با بیان این مطلب با اشاره به مفهوم پایداری اجتماعی و فرهنگی و جایگاه آن در برنامه های توسعه شهر تهران گفت: به رغم آنکه در برنامه های اول و دوم شهری به مساله مهم پایداری اجتماعی توجه شده است، اما می توان گفت این برنامه ها مبتنی بر بلند پروازی هایی تدوین شده بود که زیاد متناسب با وظایف ذاتی و قانونی مدیریت شهری تعریف نشده بود.
او با اشاره به اینکه حوزه اجتماعی و فرهنگی در برنامه سوم توسعه شهر در دستور کار کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران قرار گرفت و به تایید اعضای شورا رسید، افزود: در ابتد تصور برخی از مدیران و کارشناسان و حتی تعدادی از اعضای شورای شهر تهران بر این فرضیه استوار بود که شهرداری متولی امور فرهنگی و اجتماعی شهر نیست بلکه مسئولیت اجرای برنامه های فرهنگی و اجتماعی را در شهر دارد.
این عضو شورای شهر تهران بیان کرد: یکی از چالش های جدی که با منابع قدرت و حوزه های قدرت داشتیم، این بود که انتظاراتی که از مدیریت شهری تعریف می شود به هیچ وجه در حوزه اجتماعی و فرهنگی متناسب با وظایف ذاتی شهرداری و منابع و اختیاراتی که دارد، نیست.
او با اشاره به اینکه در هنگام تدوین برنامه سوم هدف گذاری این بود که برنامه سوم را کاملا بر مبنای توسعه فرهنگی بازتعریف شود، یادآور شد: می خواستیم ثابت کنیم اگر شورا و شهرداری در نظر دارد تا حرف تازه ای را در این دوره مدیریت شهری بیان کند، می تواند در حوزه فرهنگی و اجتماعی باشد.
حق شناس با اشاره به اینکه سعی بر این بود تا برنامه ریزی های شهری معطوف به حفظ ارزش ها شود، تاکید کرد: اگر نگاه مدیران و تصمیم گیران شهری تنها معطوف به حوزه توسعه کالبدی شهری باشد، این رویکرد به این معنا است که این شیوه توسعه در شهر به معنای حفظ آرامش و هویت شهروندان و یک زندگی مطلوب برای آنها نیست و مشکلات فرهنگی و اجتماعی ای را به همراه دارد.
رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر تهران با اشاره به اینکه شهرها دارای هویت هستند که باید بر مبنای طبیعی یک زندگی مطلوب و هدف گذاری شده حفظ شود، گفت: هویت در شهر مبتنی بر ارزش های فرهنگی و اجتماعی شهر است و اگر بخواهد توسعه ای شکل بگیرد بر مبنای این ارزش ها باید ایجاد شود.
او با بیان اینکه در تدوین برنامه سوم توسعه شهر تهران سعی شد تا بر مبنای توجه به پایداری اجتماعی و فرهنگی پیش رویم، افزود: این مسیر را توانستیم در طی فراز و نشیب هایی طی کنیم تا متناسب با ظرفیت های مدیریت شهری پاسخگوی نیازهای توسعه شهر باشیم با این ملاحظات و در راستای دانش و استانداردهایی که وجود داشت و با استفاده از تجارب شهرهایی که بر مبنای توسعه اسلامی برنامه ریزی شده بود تلاش شد تا بتوانیم تجارب آنها را در اختیار بگیریم.
این عضو شورای شهر تهران با اشاره به اینکه در فرآیند توسعه مبتنی بر فرهنگ نمی توانیم به آینده فرزندانمان بی توجه باشیم و آنها را قربانی خودخواهی های خودمان کنیم، یادآور شد: در فرآیند توسعه در شهرهای بزرگ شاهد نابودی فرهنگ ها و ارزش ها هستیم مساله ای که در بعد ملی نیز این اتفاق افتاده است به عنوان مثال در دوران اول توسعه در زمان پهلوی بسیاری از خرده فرهنگ ها مورد بی توجهی قرار گرفت.
به گفته حق شناس، نمی توانیم تصور کنیم شهر توسعه یافته، شهری یکدست و فاقد صدای واحد است و این مساله با مفهوم پایداری فرهنگی سازگار نیست.
او با بیان اینکه مولفه های پایداری فرهنگی در 10 شاخص در برنامه سوم توسعه پیشنهاد و تصویب شده است، تاکید کرد: شاخص هایی مانند نرخ بهبود کیفیت زندگی و سلامت شهری، نرخ افزایش مشارکت اجتماعی در شهر، نرخ رشد آموزش حقوق و تکالیف شهروندان، نرخ افزایش بهره وری فضاها و فعالیت های فرهنگی و هنری گردشگری و ورزشی با تاکید تنوع فرهنگی در شهر، نرخ اعتماد شهری، رشد طبقه خلاق و رونق اقتصاد فرهنگ و هنر، نرخ عدالت اجتماعی در حوزه مدیریت شهری، نرخ رشد شاخص دانش و اطلاع رسانی فرهنگی و اجتماعی، ارتقای سرمایه اجتماعی مدیریت شهری و میزان اعتماد و اطمینان شهروندان و سازمان های مردم نهاد و اجتماع محور حس تعلق به محله و منطقه مد نظر قرار گرفت.
تدوین شاخص های توسعه پایدار اجتماعی و فرهنگی براساس نیازهای پایتخت
در بخش دیگری از این وبینار دبیر کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر تهران سال ها در موضوع توسعه پایدار در برنامه هایی که در کشور طراحی و اجرا می شود از مفهوم پایداری اجتماعی و فرهنگی استفاده شده است، گفت: به رغم آنکه مفهوم پایداری اجتماعی در محافل دانشگاهی نیز به این موضوع پرداخته شده و در مدیریت شهری نیز موضوع شناخته شده ای است اما در عمل بحث توسعه پایدار به شکل اجرای یکسری طرح ها و برنامه های لوکس پرداخته شده و هیچ وقت به صورت جدی چارچوب نظری آن را به کار نگرفته ایم.
ناصر بیات را اشاره به اینکه زمانی وارد شورای شهر تهران شدیم با این واقعیت روبه رو شدیم که نگاه حاکم برای اداره شهر کالبدی است و به بعد روح و انسانی و روان جامعه چندان توجه نشده بود، افزود: این در حالی بود که در برنامه دوم در جای جای آن اشاره شده بود که اداره شهر تهران بر بستر فرهنگی و اجتماعی قرار گیرد اما در عمل در پایان 40 سال مدیریت شهری شاهد انواع آسیب های اجتماعی و فرهنگی در جامعه بودیم.
او با بیان اینکه در حوزه فرهنگی و اجتماعی برنامه توسعه شهر یک نوع چارچوب نظری منسجمی که بتوان بر اساس آن احکام برنامه را تدوین کرد و یا بر مبنای آن بتوانیم شاخص های علمی را در سند عملیاتی تدوین کرد تا برنامه منظم و هدفمندی را اجرا کرد، نداشتیم، یادآور شد: در دو یا سه دوره برنامه ریزی در مدیریت شهری هیچ گاه شاخص های حوزه فرهنگی و اجتماعی اخراج و احصاء نشده بود و به همین دلیل برنامه ها در یک شرایط پراکنده و عمدتا با تاکید بر حول محور کالبد شهر دنبال شده بود. به عنوان مثال در حوزه فرهنگی تلاش شده بود تا مسجد ها و ورزشگاه ها ساخته شود و ساختمان هایی با کاربری فرهنگی ایجاد شود.
او با اشاره به اینکه در زمان تدوین برنامه سوم توسعه سوم شهر تهران به این نتیجه رسیدیم مساله ای که برای ما حیاتی و ضروری است و جلوی چشم ما در معرض آسیب است ارزش ها و منابع فرهنگی و اجتماعی است، بیان کرد: مفهوم توسعه در روند تکامل و توسعه خود در مرحله اول به مسائل محیط زیستی و سپس اجتماعی و در نهایت بعد چهارم توسعه یعنی فرهنگی آن شکل گرفته و در دنیا استفاده شده است. در واقع شهرهای پیشرفته ابعاد مختلف توسعه را به گونه ای مدیریت کردند که ارزش ها حفظ شود.
او افزود: زمانی از پایداری فرهنگی صحبت می کنیم برخی ازمدیران بر این باورند که در مقابل فرهنگ ایستادگی کنیم. زمانی یک مدیر ارشد سازمانی در شهرداری نوع تفکرش این است که پایداریی فرهنگی یعنی در مقابل فرهنگی ایستادگی و مقاومت کند در سطوح مختلف چه انتظاری می توانستیم داشته باشیم؟
ناصر بیات با تاکید بر اینکه یکی از مهمترین شاخص های نوع دوم در برخی از مطالعات در موضوع پایداری اجتماعی و فرهنگی در تدوین برنامه سوم توسعه، مدیریت دانش است، ادامه داد: مدیریت دانش ناشی از یک نیاز جدی جامعه ماست. هر چند کشورهای پیشرفته هیچ وقت چنین شاخصی را برای پایداری اجتماعی و فرهنگی خود مد نظر قرار نمی دهند، اما ما می خواهیم به سمت این تفکر برویم چراکه مدیریت دانشمند جامعه نیاز به حفظ نگهداری و پردازش و انباشت این دانش دارد.
ناصر بیات همچنین یادآور شد: از جمله شاخص برابری عدالت اجتماعی در تدوین برنامه سوم توسعه مد نظر قرار گرفت، نرخ برخورداری یا عدم برخورداری در برابر فرصت های اشتغال و درآمد بود که شهرداری در این زمینه نیز دخیل است.
پایداری اجتماعی و فرهنگی یعنی ایجاد تعادل مبتنی بر خواسته های مردم
عضور هیات علمی دانشگاه تهران نیز با بیان اینکه مفهوم پایدار اجتماعی را باید در بستر گفتمانی شکل گیری آن تحلیل کرد، گفت: این مفهوم در تقابل با مفهوم توسعه در گروه نظریه های پسا توسعه تعریف می شود.
موسی عنبری با بیان این مطلب افزود: فرق اصلی گفتمان توسعه کنار گذاشتن سنت ها بود. این درحالی است که گفتمان پایداری اساسا بر مبنای پیوستگی، انباشتگی و تعادل استوار است.
او با اشاره به اینکه پایداری در اجتماعی ایجاد نوعی تعادل است، ادامه داد: این تعادل باید خود جوش و مبتنی بر نیازها و خواسته های مردمی انجام گیرد.
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه پایداری در حوزه اجتماعی شهر بر مبنای ساختارها و نهادها هنجارها و سنت های مدنی شهری روابط اجتماعی مردمی هویت و تاریخ و زیست بوم تعریف می شود، بیان کرد: اعتقاد داریم که حفظ هویت ها و نمادهاست که جامعه ای را از منظر اجتماعی پایدار می کند.
عنبری یادآور شد: پایداری اجتماعی با مشارکت مردمی در انجام کارها و فرآیندها معنا می یابد و استقلال و تعامل دو سویه میان دولت و مردم باید شکل بگیرد.
رابطه دو سویه متولیان و مردم در پایداری اجتماعی و فرهنگی
در انتهای این جلسه آنلاین عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه پایداری اجتماعی می تواند غفلت حاکم بر توسعه پایدار را پوشش دهد، گفت: پایدار اجتماعی زمانی اتفاق می افتد که تعادل از نظر افقی و عمومی حال و آینده در بهبود فضای اجتماعی شهر حاصل شود.
کرم حبیب پور با اشاره به اینکه یکی از مهمترین مفاهیم کلیدی در پایداری اجتماعی عدالت و نسل است، افزود: عدالت نسلی و عدالت باید در یک زمان و توامان با هم رخ دهد.
او در ادامه با اشاره به الزامات پایداری اجتماعی ادامه داد: مفاهیمی همچون تحقق شهروندی رابطه دو سویه متولیان و مردم توسعه دموکراسی حکمروایی خوب شهری همزیستی مسالمت آمیز گفتمان سازی توانمند سازی و قدرتمند سازی از مهمترین موضوعات در این حوزه است.
این پژوهشگر بیان کرد: شاخص های پایداری اجتماعی در دو وجه سلبی و ایجابی قابل تفکیک هستند. وجه سلبی پایداری اجتماعی شامل نبود فقر، نبود آسیب های اجتماعی، نبود حاشیه نشینی و ... است و وجه ایجابی پایداری اجتماعی شامل عدالت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، سلامت اجتماعی مدارا، احساس تعلق مشارکت شهروندی و ... است.