بزرگنمايي:

پیام خراسان - ایسنا/خراسان رضوی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی از جمله تأثیرگذارترین سازمان‌های اجتماعی هستند که در توسعه و گسترش هنجارهای اجتماعی سهم بسزایی دارند و هنجارهای مورد پذیرش در جامعه زمانی درک خواهند شد که از جانب نهادی دانش محور، مورد توجه قرار گیرند.

جهان امروز بر پایه دانش و توسعه روزافزون آگاهی اجتماعی، در قبال نقش مسئولیت‌پذیری دانشگاه‌ها درحال شکل‌گیری است و در این راه، دانشگاه‌ها همواره با مسائل بی‌شماری روبرو بوده‌اند که در ایران و سایر نقاط جهان با توجه به فرهنگ و اقلیم خود مسائل و مشکلاتی را دارا هستند. یکی از مسائل مشترکی که دانشگاه‌ها در سطح جهانی با آن روبرو هستند، مسئولیت اجتماعی دانشگاه‌ها در قبال محیط خود است. مدیران امروز باید ابعاد اجتماعی عمومی حرفه خود را شناخته و از رویارویی با آثار سازمان خود برای محیط اجتماعی خویش آماده باشند. در راستای این موضوع سراغ اساتید علوم اجتماعی دانشگاه‌ها رفتیم تا در خصوص اهمیت مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشگاه‌ها گفت‌وگو کنیم.
وظیفه اصلی دانشگاه‌ها آموزش و توسعه علم است
احمدرضا اصغرپور در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: دانشگاه‌ها به عنوان سازمان‌هایی که وظیفه اصلی‌شان آموزش و توسعه علم است، اگر به جنبه مسئولیت‌پذیری اجتماعی نگاه بیاندازیم باید فراتر از دیوارهای دانشگاه به آموزش و ترویج علم در سطح جامعه کمک کنیم و محصولات خود را در تناسب با نیازهای جامعه در نظر بگیریم، به عنوان مثال اگر قرار است پژوهشی در دانشگاه انجام شود، باید مرتبط با نیازهای جامعه‌ای باشد که دانشگاه در آن قرار گرفته است.
وی گفت: دانشگاه فردوسی مشهد و دیگر دانشگاه‌ها از حیث پژوهش به مشکلات و گرفتاری‌های شهر مشهد و به مسائل زیست محیطی که در کشور ما وجود دارد بی‌تفاوت نباشند و از حیث آموزش هم دانشگاهی که مسئولیت‌پذیر باشد به گونه‌ای دانشجویان خود را آموزش می‌دهد که بتوانند اشتغال‌پذیری بالایی داشته باشند بدین معنا که اساتید، آموزش انتزاعی به دانشجویان نمی‌دهند بلکه آن‌ها را برای اینکه مشاغل مشخصی در جامعه به عهده گیرند، تربیت می‌کنند.
استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: دانشگاهی که مسئولیت‌پذیر باشد سعی می‌کند به گونه‌ای دانشجویان را تربیت کند که در آینده بتوانند شغلی را پیدا کنند نه اینکه پس از فارغ التحصیلی متوجه شوند هیچ تجربه‌ای ندارند. از آنجایی که دانشگاه‌ها به خصوص دانشگاه فردوسی مجموعه‌های عظیمی هستند، دانشجویان در آن‌ تربیت می‌شوند و این تربیت هم باید به سمتی پیش برود که شهروندان خوبی برای جامعه باشند و هنجارهای مطلوب و فرهنگ والای جامعه را بیاموزند و آن‌ها را به کار گیرند.
وی بیان می‌کند: اکنون این شرایط نسبت به گذشته بهتر شده و دانشگاه فردوسی مشهد در این زمینه بسیار حساس است و تلاش می‌کند کارآفرینی را توسعه دهد و به صورت عملی دروس تدریس شوند و رشته‌هایی را تاسیس کند که برای شهر و استان فایده داشته باشد، اما به طور کلی با وضع مطلوب بسیار فاصله است و ما تازه فکر کردن به این موضوعات را آغاز کرده‌ایم و جدید است. شروع خوبی است اما مسیری طولانی در پیش داریم تا دانشگاهی شویم که فارغ‌التحصیلان بتوانند شغل پیدا کنند و فرآیند آموزش و پژوهش برای جامعه فایده داشته باشد.
اصغرپور خاطرنشان کرد: هر چه جلوتر می‌رویم جامعه مدنی توسعه پیدا می‌کند و انتظارات از نهادهای دولتی بالاتر می‌رود و ما دانشگاهی دولتی هستیم و از بودجه دولتی استفاده می‌کنیم و طبیعی است که اجزاء دیگر جامعه از ما انتظار داشته باشند که وظایف مشخصی را به خوبی ایفا کنیم. اگر آموزش عملی و معطوف به کاربرد باشد مطمئنا انگیزه دانشگاه افزایش پیدا می‌کند و باعث شوق و اشتیاق بیشتر دانشجویان می‌شود و این امر کیفیت آموزش را نیز ارتقا می‌دهد.
وی عنوان می‌کند: ارتباط بین دانشگاه‌ها و سازمان‌های خدماتی که دولتی و غیر دولتی هستند باید حداکثری شود و ما برای اینکه متوجه شویم سازمان‌های بیرون دانشگاه، چه نیازهایی دارند باید با آن‌ها ارتباط برقرار کنیم تا موظف شوند که از دانشگاه مشاوره بخواهند و بدون مشاوره دانشگاه تصمیمات جدی نگیرند. اساتید دانشگاه‌ها پژوهش‌های خود را به سمت عملی و کاربردی پیش ببرند. رشته‌های دانشگاهی بازنگری شوند و به رشته‌های کاربردی و معطوف به مساله اولویت پیدا کنند. همچنین حمایت‌های زیرساختی و مالی از دانشگاه صورت گیرد و اگر می‌خواهیم کیفیت آموزش را بهبود ببخشیم نیازمند ملزوماتی هستیم که باید برای پیشرفت به کار گیریم.
گسترش روحیه و اخلاق، عقلانیت باوری و عقلانیت محوری رسالت دانشگاه‌ها است
احمد فرزانه، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی در خصوص مسئولیت‌پذیری دانشگاه اظهار کرد: اکنون ما از نبود رفاه اجتماعی رنج می‌بریم و اینکه بدانیم رسیدن به موفقیت و سعادت در چه مرحله و زمانی اتفاق می‌افتد، توافق حداکثری میان افراد وجود ندارد و زمانی که چنین توافقی وجود نداشته باشد، هر فردی با توجه به غایت خود فرمانی را صادر می‌کند. بنابراین همبستگی اجتماعی در ایران ضعیف است و فردگرایی شدید باعث می‌شود رنگ و بوی دانشگاه متاثر از جامعه کل شود و اگر وفاقی بین اساتید و مدیران دانشگاهی در زمینه جامعه صورت نگیرد، آن مسئولیت‌پذیری و تعهد به وجود نخواهد آمد.
وی افزود: عدم تعادل‌هایی که در جامعه وجود دارد سبب نابرابری شدید اقتصادی، عدم وفاق و همبستگی اجتماعی و ضعف تعاملات، بی‌اعتمادی، عدم تعهد گسترده و... می‌شود که جلوه‌های آن‌ها را در مسائل اجتماعی مختلف از کلاهبرداری، طلاق تا بسیاری از مسائل و مشکلات دیگر می‌توان مشاهده کرد. اینکه استادی در دانشگاه صرفا به موفقیت شخصی خود بیندیشد و اصلا به مسئولیت‌پذیری اجتماعی کاری نداشته باشد، مسلما نسبت به موضوعات اجتماعی غافل است و از آن‌ها آگاهی کامل ندارد.
این نویسنده و پژوهشگر اجتماعی اظهار کرد: انسان مسئولیت‌پذیر در یک نظام معرفتی و ارزشی نسبت به بعضی از ارزش‌ها و هنجارها خود را متعهد می‌داند که باید چگونه گام برداشت. همچنین ممکن است در زمان گام برداشتن با موانع متعددی از سوی گفتمان‌های رقیب مواجه شود. اینکه چگونه می‌توان موانع را برداشت و دیگران را با خود همراه کرد باید گفت که اگر دانشگاهی به انسجام و دیدگاه برسد و این وفاق ایجاد شود، قطعا می‌تواند به جامعه کمک کند تا مشکلات اجتماعی، گرفتاری‌های خانواده‌ها و مسائل اقتصادی اندکی بهبود پیدا کند زیرا حل این مشکلات به واسطه اهل دانش اتفاق می‌افتد و بسیار ثمربخش خواهد بود.
وی اضافه کرد: گسترش روحیه و اخلاق، عقلانیت باوری و عقلانیت محوری رسالت دانشگاه‌ها است بدین معنا اگر دانشگاه این مسئولیت را برای خود قائل شود که صرف عقلانیت محوری و هیجان گریزی اتفاق بیفتد، قطعا می‌تواند موثر باشد. بنابراین دانشگاه با قانون‌گرایی و کلی‌تر از آن وفاداری به هنجارها و پایبندی به قراردادها می‌تواند با داشته‌ها و دارایی‌های خود که نزد اساتید و دانشگاهیان است، مهارت‌هایی را برای پیشرفت جامعه به کار گیرد.
فرزانه عنوان کرد: اگر دانشگاه به وظایف ذاتی خودش بپردازد و نسبت به آن‌ها مسئولیت نشان دهد بسیاری از مشکلات حل می‌شود. همچنین اگر دانشگاهیان افراد دانشمند، صاحب مهارت و نیز در جهت آموزش و ترویج این دانش‌ها و مهارت‌ها تبحر داشته باشند، می‌توانند خروجی بهتری از مسائل داشته و به تدریج عقلانیت و گفتمان دانشی در جامعه سرازیر می‌شود که می‌تواند روحیه مسئولیت‌پذیری، دانش‌گرایی یا قانون محوری باشد. بنابراین اگر دانشگاه علم به مسئولیت اجتماعی خود داشته و به آن پایبند باشد، می‌تواند در ایجاد گفتمان عقلانیت‌محور گام‌های مهمی بردارد.
وی تصریح کرد: در حال حاضر دانشگاه‌ها باید از علوم پزشکی الگو بگیرند؛ چراکه یک دانشجوی پزشکی به سرعت ساختار را هدایت و به کاربردی شدن دانش خود حرکت می‌کند. یک دانشجوی پزشکی با گذراندن چند ترم ابتدایی باید در بیمارستان حاضر شود و درس‌های خود را به همراه استادی که پزشک آن بیمارستان است، بر بالین بیماران طی کند تا از نزدیک با مسائل و موارد پیش‌رو آشنا شود. اگر این اتفاق برای دانشجوی روانشناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد، علوم پایه، فنی و مهندسی و... تا حد امکان و متناسب با رشته رخ دهد قطعا خروجی بهتری خواهد داشت. بنابراین دانشگاه‌ها باید به این سمت حرکت کنند و خود را در این زمینه ارتقا دهند.
این پژوهشگر اجتماعی بیان کرد: اگر دانشگاه بخواهد مسئولیت‌پذیر شود ابتدا باید دنبال اصلاح خود باشد و اگر این اصلاح صورت گرفت و یک وفاقی در دانشگاه به وجود آمد قطعا اثرات خوبی برجای خواهد گذاشت. دانشگاه‌ها باید به دنبال تغییر مثبت در جامعه باشند و به جایگاه خود واقف شوند و تنها تابع جامعه نباشند که اگر بسیار فردگرا هستند، فردگرا بمانند. همچنین باید جایگاه خود را ارتقا دهد و دنبال وفاق و همبستگی باشد. لازم به ذکر است که برای موانع مختلف سیاسی، اقتصادی، حقوقی و ... افراد و اندیشمندانی در دانشگاه حضور دارند که می‌توانند بر این موانع فائق آیند و دنبال راهکارهای مناسب باشند. با انجام این اقدام آن اقتدار معنایی رخ می‌دهد و فاصله‌ای که با این آرمان‌ها وجود دارد را می‌توانیم با ارائه راهکارهای مناسب کاهش دهیم.
ساختار اداری حاکم بر سیستم دانشگاهی، اساتید را از حضور در جامعه باز می‌دارد
نادر صنعتی مدیر گروه جامعه‌شناسی دانشگاه پیام‌نور مشهد، اظهار کرد: دانشگاه در فرآیند تاریخی خود از یک جامعه سنتی ساده تبدیل به جامعه پیچیده‌ای می‌شود که متخصص لازم دارد. در جوامع گذشته افراد می‌توانستند فرد متخصص خود را سینه به سینه براساس همان شناخت‌هایی که در اطراف داشتند، پیدا کنند اما زمانی که جامعه پیچیده می‌شود این شناخت به راحتی امکان‌پذیر نیست. بنابراین مسئولیت عمده دانشگاه‌ها در زمان گذشته پرورش افراد متخصص و دادن اعتبار به آن مدرک است تا افراد را مطمئن کنند، فرد با این مدرک تحصیلی دارای تخصص است.
وی ادامه داد: در یک دوره از زمان دانشگاهیان متوجه می‌شوند که این تخصص را نمی‌توانیم در درب‌های بسته دانشگاه به افراد آموزش دهیم بلکه بایستی این افراد وارد میدان عمل شوند و در تجربه آن دانش خود را عینی و ملموس کنند. از آن زمان به بعد دانشگاه‌ها به سمتی رفتند که درب‌های بسته خود را نسبت به جامعه باز کنند. هنگامی که این اتفاق افتاد گویی مسئولیت دانشگاه که پرورش افراد متخصص بود، تبدیل به پرورش افرادی شد که می‌توانند در جامعه ارتباط برقرار کنند و دانش کاربردی را در اختیار داشته باشند. اما اینکه دانشگاه‌ها توانستند در این زمینه موفق باشند یا خیر بحث دیگری را می‌طلبد.
مدیر گروه جامعه‌شناسی دانشگاه پیام‌نور مشهد اضافه کرد: به طور کلی ساختار آموزشی دانشگاه به گونه‌ای نیست که بتواند پرورش افرادی را با تخصص و دانشی کاربردی داشته باشد. افراد به تدریج متوجه شدند که فردی می‌تواند در جامعه توانمندتر باشد که تجربیات خود را به صورت عملی انجام دهد و صرفا مدرک و تحصیل ملاک نیست بلکه باید همراه با تجربیات عملی اتفاقی رخ دهد. ساختار آموزشی دانشگاه مشکل دارد زیرا ساختاری قدیمی است و باید متحول شود و به این دلیل دانشگاه‌ها از آن مسئولیت اساسی که بر عهده داشتند، ناتوان شدند.
وی تصریح کرد: دانشگاه‌ها تصور می‌کردند که وظیفه اصلی آن‌ها، انتقال اطلاعات به شیوه‌ای است که یاد گرفته بودند، اما اکنون نمی‌توان با این شیوه‌ها افراد را صاحب مهارت تلقی کرد و متخصص نامید بلکه این روش برای سال‌های گذشته کاربرد داشته است. بنابراین در این فرآیند دانشگاه‌ها عمدتا دچار مشکل هستند و یکی از موانع دیگری که دانشگاه‌ها با آن روبرو می‌شوند، ساختار اداری حاکم بر سیستم دانشگاهی است. به عبارت دیگر اکنون از اساتید خواسته می‌شود که ساعتی را تدریس کنند و حضور فیزیکی داشته باشند. اما رسالت استاد می‌توانست مفهوم دیگری داشته و در جامعه به عنوان معلم دانشگاهی حضور پررنگ‌تری داشته باشد.
صنعتی خاطرنشان کرد: با توجه به ساختار و سیستمی که اکنون در نظام آموزشی وجود دارد استاد نمی‌تواند این کار را انجام دهد؛ چراکه اگر وقت خود را صرف جامعه کنند به آن وظایف روتین اداری پایبند نیستند و نمی‌توانند در کار خود ارتقا پیدا کنند زیرا برای اینکه یک انسان دانشگاهی موفق باشیم باید خود را در چارچوب دانشگاه تعریف کنیم و خارج از دانشگاه نمی‌توانیم چنین اقدامات و برنامه‌هایی را انجام دهیم. برای اینکه دانشگاه‌ها بتوانند به رسالت خودشان که پرورش افراد با تخصص‌های کاربردی است، جامه عمل بپوشانند باید در ساختار اداری خودشان تجدید نظر کنند.
وی با اشاره به اینکه اساتید دانشگاهی از بدنه جامعه دور شده‌اند و نمی‌دانند که در بطن جامعه چه اتفاق‌هایی رخ می‌دهد، بیان کرد: همانطور که مطرح شد بزرگترین مانع برای رسیدن به دانش کاربردی، ساختار اداری و نوع نگاه حاکم بر جامعه است که بر آموزش سایه انداخته و این شیوه مربوط به قرن نوزدهم است و ما باید بپذیریم که اکنون با این شیوه سنتی نمی‌توانیم افراد متخصص پرورش دهیم. بنابراین برای رسیدن به آن جایگاه بایستی خود را از جایگاه معلم به عنوان یک مدیر خلق دانش نوین تغییر سِمت دهیم.
مدیر گروه جامعه‌شناسی دانشگاه پیام‌نور مشهد عنوان کرد: دانشگاه‌ها باید به این مساله توجه داشته باشند که یک موسسه و بنیاد فرهنگی هستند، نه یک بنگاه اقتصادی. متاسفانه موضوعی که اکنون در جامعه شاهد آن هستیم این است که دانشگاه‌ها دچار مشکلات بودجه شدند و برای اینکه رفع این مشکل کنند، به نحوی از آن استانداردهایی که در نظر دارند، به تدریج کوتاه می‌آیند و مسائل را نادیده می‌گیرند.
وی مطرح کرد: خوشبختانه دانشگاه پیام‌نور چندین ویژگی دارد و این امکان را فراهم می‌کند که ما آن سمت دانشگاهی که به صورت ایده‌آل توصیف کردیم را حرکت دهیم؛ چراکه توانستیم از تمام بدنه اجتماعی، سنین و تیپ‌های مختلف دانشجو بپذیریم که عرصه خوبی برای گفت‌وگو نیز شده است. در واقع گفت‌وگوهایی که میان افراد و سنین مختلف رخ می‌دهد، منجربه خلق دانش جدید می‌شود که خروجی آن از همین گفت‌وگوها نشأت می‌گیرد. این شیوه در علوم انسانی و در فضای دانشگاه ‌پیام نور وجود دارد و بسیار ثمربخش است.
صنعتی در خصوص پژوهش‌های دانشگاهی اظهار کرد: پژوهش‌های مختلفی در زمینه مسائل اجتماعی مانند تکدی‌گری، مسائل روحی و روانی، خودکشی، اعتیاد و... انجام می‌شود اما اینکه تا چه اندازه این پژوهش‌ها توانسته‌اند راه‌حل‌های مناسب برای این مسائل و مشکلات پیدا کنند، از نظر من در این زمینه موفق عمل نکردیم؛ چراکه ما بیشتر از مسیر توصیف و تبیین جلو ‌رفتیم و کمتر به دنبال راه‌حل بودیم. این نوع جدید از دانش، حالت انتقادی، راه‌حلی و کارگشایی دارد که ما معمولا از این زاویه وارد بررسی موضوعات در حوزه علوم انسانی نمی‌شویم.
بنابراین با توجه به مباحثی که از سوی اساتید مطرح شد، دانشگاه در رابطه با مسئولیت اجتماعی تعهدی دوگانه دارد که ابتدا باید به مثابه یک سازمان در جامعه فعالیت کند. بنابراین شایسته است نسبت به مسائل اجتماعی حساس بوده و در قبال جامعه، سازمان احساس مسئولیت کند. همچنین دومین تعهدی که می‌تواند در اهداف و برنامه‌های خود بگنجاند تدوین استراتژی مسئولیت اجتماعی برای این امر مهم است که دانشگاه هم در نقش سازمانی و نهادی خود، مسئولیت اجتماعی را مدنظر قرار دهد و به آن پایبند باشد.
انتهای پیام