چاپ

پیام خراسان - تربت حیدریه- یکی از رسم‌هایی که از دیرباز در شهرستانهای تربت حیدریه، زاوه و مه ولات به اجرا در می آید پخت سمنو یا به تعبیر محلی حلوای حضرت فاطمه(س) در آستانه عید نوروز است.
هر چند بسیاری از آیین کهن پارسی مربوط به دوران پیش از اسلام است اما از آنجا که این سنن تضادی با اسلام نداشتند بعد از گرویدن ایرانیان به اسلام نیز نه تنها محو نشدند بلکه به دلیل قرابت و علاقه فکری و فرهنگی مردم ایران به اسلام و خاندان پیامبر(ص) با رنگ و لعاب فرهنگ اسلامی عجین شدند و تداوم یافتند که از جمله این رسم ها می توان به آئین سمنوپزی یا حلوای حضرت فاطمه زهرا(س) اشاره کرد.
پژوهشگر و محقق تاریخ محلی تربت حیدریه در ارتباط با این موضوع به خبرنگار ایرنا گفت: بر اساس یک رسم قدیمی، مردم منطقه تربت حیدریه معتقد هستند سمنو را باید از بهترین نوع گندم تهیه و به نام "حلوای حضرت فاطمه (س)" متبرک کرد.
آرزو علومی افزود: بر این اساس ابتدا گندم سمنو را سه بار زیر آب روان مطهر و یا کر قرار می دادند و بعد از سه روز که به قول تربتیها گندم نیش یا جوانه زد از ظرف نخست خالی کرده و داخل ظرف "دوری مسی" که کمی از سینی بزرگتر است پهن می‌ کردند.
وی ادامه داد: هر شخصی بسته به میزان مصرفش گندم جوانه زده را داخل دو یا سه دوری مسی پهن می‌کرد و یک پارچه تمیز را روی گندمها قرار می داد و هر روز با هر نیت و آرزویی آن را خیس می‌ کرد.
پژوهشگر و محقق تاریخ محلی تربت حیدریه گفت: بانوان این دیار در تمام مدت جوانه زدن گندم و در تمام مدتی که می‌خواهند سمنو درست کنند چشم انتظار بارش باران هستند و این بدان خاطر است که معتقدند اگر باران روی گندم نیش کشیده ببارد عطر، شیرینی و طعم سمنو بهتر می‌شود.
علومی افزود: بعد از چند روز که جوانه گندم رشد کرد و قد کشید و ریشه‌ ها به هم بافته شد آن را به وسیله چاقو برش می‌زنند اما باید در نظر داشت اندازه قد جوانه گندم در طعم و شیرینی سمنو تاثیر دارد و بهترین جوانه گندم، جوانه‌ ای است که بین دو تا سه سانتیمتر قد کشیده باشد و جوانه بیشتر از هشت سانتیمتر مناسب نمی دانند.
وی ادامه داد: هر قطعه و قسمت برش خورده جوانه گندم وزن ‌شده و به ازای هر سیر جوانه گندم، یک من یا سه کیلوگرم آرد اضافه می شود که این میزان، اندازه دقیق پخت سمنو است پژوهشگر و محقق تاریخ محلی تربت حیدریه گفت: بهتر است برای پخت سمنو از آردی استفاده شود که به وسیله آسیاب سنگی تهیه شده باشد زیرا در پخت سمنو گندم باید دوبار داغ بشود و اگر در آسیاب سنگی آرد نشده باشد خواص خود را هنگام پخت از دست می دهد.
علومی افزود: در قدیم معمولا زنان همسایه خانه‌ای را برای گرفتن شیره گندم جوانه زده انتخاب می‌کردند زیرا پختن سمنو سخت است و سپس گندم جوانه زده شده را مرتب آب زده و در هاون می‌ کوبیدند و اگر آب باران داشتند در این کار از آب باران استفاده می‌کردند و این کار را تا موقعی که رنگ شیره جوانه گندم همچون رنگ آب شود ادامه می‌دادند.
وی ادامه داد: بعد از گرفتن شیره گندم، مدت یک شب صبر می کنند تا در این مدت گندم، خواص خودش را بگیرد و ناخالصی‌ هایش ته ‌نشین شود و بعد از این مدت که آب قسمت بالای شیره گندم صاف و تمیز ماند آن را از روی ته ‌نشین‌ها گرفته و با آرد مخلوط می‌ کنند.
این محقق و پژوهشگر گفت: بانوان شهرستان زاوه سمنو را در شب بار می‌گذارند زیرا معتقدند نباید چشم ناپاک به آن بیفتد که اگر چشم ناپاک به آن بیفتد از قداست معنوی آن کاسته خواهد شد و سمنو رنگ و طعم بدی می‌یابد.
علومی افزود: بیشتر زنان با وضو به پخت سمنو می پردازند و در هنگام بار گذاشتن، پیوسته مخلوط آرد و شیره جوانه گندم را با "کفچه" یا کفگیری که دسته چوبی و سرفلزی دارد به اصطلاح "می‌شورانند" یا هم می ‌زنند تا ته نگیرد.
وی ادامه داد: بعد از این که سمنو را بار گذاشتند منتظر می‌مانند تا به غلیان یا به گفته تربتی ها "به مستی بیاید"' و تا زمانی که از غلیان افتاد صبر می‌کنند و سپس "سر به دَمش می‌کنند" یعنی مانند برنج که روی سردیگ مسی آتش می‌ریزند این کار را نیز با سمنو انجام می‌دهند.
به گفته علومی، مدت دم کشیدن سمنو به حجم آن بستگی دارد که بعد از این مرحله باید سر دیگ را برداشت و هم زد و این کار را تا زمانی که سمنو سفت و قرمز شود ادامه داد و سپس زیر دیگ را کم کرد تا به شکل نهایی آماده شود.
پژوهشگر و محقق تاریخ محلی تربت حیدریه گفت: از قدیم رسم بر این بود که برای این ‌که سمنو قرمز و شیرین شود زنان دور دیگ به صبحت پیرامون موارد شیرین و قرمز می پرداختند مثلا از به بازار آمدن شیره انگور یا ریختن نقل و نبات بر سر عروس می گفتند و معتقد بودند که این کار موجب شیرین و قرمز شدن سمنو می شود.
علومی افزود: برخی از زنان نیز در کنار دیگ سمنو بیت‌هایی با گویش تربتی می خوانند و بقیه نیز صلوات می‌ فرستند و حتی گاه به رقص و پایکوبی به صورت "دوره" که در این منطقه مرسوم است می‌ پردازند زیرا بر این باورند که باید در کنار سمنو شاد بود تا سمنوی خوبی به عمل آید.
وی ادامه داد: بعد از آماده شدن سمنو هر کس سهم خود را برمی دارد و برای آن که در مدت باقی مانده تا نوروز چشم ناپاک به سمنو نیفتد آن را در بالاترین طاقچه یا در اصطلاح محلی "رف" خانه نگه داری می کند تا در لحظه تحویل سال نو بر سر سفره هفت سین بگذارد.
پخت سمنو در ایام نوروز در کنار تمام آئینها وسنتهایی که مردم تربت حیدریه دارند از جایگاه و قداست خاصی برخوردار است و جای دادن سمنو در کنار دیگر "سین های" سفره هفت سین اصلی است که مردم این دیار از آن تخطی نمی کنند.
شهرستان 225 هزار نفری تربت حیدریه در 150 کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد.
1922/7079/6121