چاپ

پیام خراسان - از جمله آیات قرآن کریم که به موضوع شب قدر و نزول قرآن در آن پرداخته است، آیات ابتدایی سوره مبارکه دخان در جزء 25 قرآن کریم است.
در سومین آیه از سوره مبارکه دخان که اشاره به شب قدر و نزول قرآن در آن دارد، می‌خوانیم: إِنّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهٍ مُبارَکَهٍ إِنّا کُنّا مُنْذِرِینَ«3»؛ یعنی «ما آن را در شبی مبارک و فرخنده نازل کردیم، ما همواره انذارکننده بودیم».
در تفسیر نمونه از این آیه اشاره شده که «مبارک» از ماده «برکت» به معنى سودمند، جاویدان و پردوام است. همچنین در مورد این که مقصود کدام شب است که مبداء خیرات و سرچشمه خوبی‌هاى پایدار است، غالب مفسران آن را به شب قدر تفسیر کرده‌اند، شب پربرکتى که مقدرات جهان بشریت بـا نزول قرآن رنگ تازه‌اى به خود گرفت، شبى که سرنوشت خلایق و مقدرات یکسان در آن رقم زده مى‌شود و لذا قرآن در شبى سرنوشت‌ساز، بر قلب پاک پیامبر نازل شد. همچنین ظاهـر آیه این است کـه تمام قرآن در شب قدر نازل گردید.
در بخشی از تفسیر نور نیز در رابطه با این آیه آمده است است که در این آیه، زمان نزول قرآن مبارک شمرده شده و در آیات دیگر زمان نزول عذاب، نحس خوانده شده است: «أَیّامٍ نَحِساتٍ». اصولاً مبارک یا منحوس بودن زمان یا به خاطر حوادث تلخ و شیرینی است که در آن‌ها واقع می‌شود و یا در خود زمان خصوصیّتی است که بر ما پوشیده است، چنان که در قرآن از استغفار در سحرها ستایش شده که معلوم می‌شود در عنصر زمان خصوصیّتی است که ما نمی‌دانیم.
تفسیر نمونه همچنین با طرح سوالی در خصوص هدف اصلى از نزول قرآن با توجه به آیه فوق این‌گونه پاسخ می‌دهد که هدف همان اسـت که در ذیل همین آیه به آن اشاره شده و مى‌فرماید: «ما همواره انذارکننده بودیم(انا کنا منذرین). ایـن سنت همیشگى ماست که فرستادگان خود را براى بیم دادن ظالمان و مشرکان ماموریـت مى‌دهیم و فرسـتادن پیامبر اسلام با این کتاب مبین نیز آخرین حلقه از این سلسله است. در ادامه تفسیر بیان شده درسـت اسـت که پیامبران از یک سو انذار مى‌کنند و از سوى دیگر بشارت مى‌دهند؛ اما چون پـایـه اصـلى دعوت آن‌ها را در مقـابل قـوم ظالم و مجرم بیشتر بیم و انذار تشکیل مى‌دهد، غالبا از آن سخن گفته شده است.
همان‌گونه که تفاسیر قرآن کریم در خصوص آیات مربوط به شب قدر و نزول قرآن به بحث نزول تدریجی و دفعی کتاب آسمانی اشاره می‌کنند، درباره آیه فوق نیز به ذکر این موضوع بر اساس آیه اشاره شده است. به طور مثال تفسیر نمونه با طرح سوالی به این موضوع پاسخ می‌دهد:
می‌دانیم قرآن در طى بـیست‌و‌سـه سـال دوران نـبـوت پـیـامـبـر نـازل شـده اسـت و از ایـن گـذشـتـه مـحـتواى قرآن محتوایی است که ارتباط و پیوند با حـوادث مـخـتـلف زندگـى پـیـامبر(ص) و مسلمانان در طول این 23 سال دارد که اگر از آن بریده شود، نامفهوم خواهد بود. بـا ایـن حال چگونـه قرآن به طـور کـامل در شـب قـدر نازل شده است؟ در پـاسـخ ایـن سـؤال بـعـضـى قـرآن را بـه معنى آغـاز نـزول قـرآن تـفـسـیـر کرده‌انـد، بـنابراین مانعى ندارد که آغاز آن در شب قدر باشد و دنبال آن در طول 23 سال. ولى چـنان کـه گفتیم ایـن تفسیر با ظاهر آیه مورد بحث و آیاتى دیگر از قرآن مجید سازگار نیست.
بـراى یـافتن پاسخ این سؤال باید توجه داشت که از یک سو در آیه مى‌خوانیم «قرآن در لیله مبارکه نازل شده است»؛ از سـوى دیگر در آیـه 185 سـوره بقره آمـده اسـت «شـهـر رمـضـان الذى انزل فـیـه القـرآن» مـاه رمـضـان را روزه بدارید، ماهى کـه قـرآن در آن نازل شده است و همچنین در سـوره قـدر مى‌خوانیم: «انا انزلناه فى لیله القدر»(ما آن را در شب قدر نازل کردیم). از مجموع این آیات به خوبى استفاده مى‌شود که آن شب مبارکى که در آیه مورد بحث به آن اشاره شده، شب قدر در ماه مبارک‌ رمضان است .
تفسیر نمونه همچنین در ادامه ذکر کرده که از آیات متعددى استفاده مى‌شود که پیامبر(ص) قـبـل از نـزول تـدریـجـى قـرآن از آن آگـاهى داشت، مانند آیه 114 سوره طه: «و لا تـعـجـل بـالقرآن من قبل ان یقضى الیک وحیه»؛ یعنی «پیش از آن که وحى درباره قرآن بر تو نازل شود، نسبت به آن عجله مکن» و نیز در آیـه 16 سـوره قـیـامـه آمـده اسـت «لا تـحـرک بـه لسـانـک لتعجل به»: «زبان خود را براى عجله به قرآن حرکت مده». لذا از مجموع ایـن آیـات مـى‌تـوان نـتیـجـه گرفـت کـه قـرآن داراى دو نـوع نـزول بـوده است: اول «نزول دفعى» و جمعى که یک‌جا از سوى خداوند بر قلب پاک پـیـامبر(ص) در مـاه رمـضـان و شـب قـدر نازل گردیده و دوم «نـزول تدریجى» که بر حسب شرایط و حوادث و نیازها در طى 23 سال نازل شده است.
تفسیر نور نیز درباره نزول دفعی و تدریجی قرآن در تفسیر این آیه گفته است: قرآن در شب قدر یک باره و یک جا بر قلب پیامبر و بار دیگر و به تدریج در طول بیست‌و‌سه سال نازل شد. همان‌گونه که یک بار چمدان لباسی را یک‌جا به شخصی می‌دهید و در مرحله بعد درب آن را گشوده و لباس‌ها را جداگانه به او نشان می‌دهید و یا کتاب شعر حافظ را یک جا به شما هدیه می‌کنند و در هر مناسبت، چند بیتی از آن را برای شما می‌خوانند.
تفسیر نمونه همچنین با طرح سوالی دیگر با این مضمون که اگر قـرآن در شـب قـدر نازل شده، پس چگونه طبق روایات مشهور آغاز بعثت پیغمبر در 27 ماه رجب صورت گرفته است، این‌گونه پاسخ می‌دهد: نـزول آن در مـاه رمـضـان جـنـبـه جـمـعـى داشـتـه، در حـالى کـه نـزول اولین آیات در 27 رجب مربوط به نزول تدریجى آن است و به این ترتیب مشکلى از این نظر پیش نمى‌آید.
در تفسیر نمونه همچنین در رابطه با آیه بعد(فیها یفرق کل امر حکیم) گفته شده که این آیه توصیف و توضیحى براى شب قدر است و مى‌گوید: شب قدر شبى است که هر امـرى از امـور بـر طـبـق حـکمت الهـیـه تـفـصـیـل و تـبـیـیـن مـى‌شـود». تعبیر بـه «یفرق» اشـاره بـه ایـن اسـت کـه همه امـور و مسائل سرنوشت‌ساز در آن شب مقدر مى‌شود و تعبیر به «حکیم» بیان‌گر استحکام این تقدیر الهى و تـغییرناپذیرى و حکیمانه بودن آن است، منتها این صفت در قرآن معمولا براى خدا ذکر مى‌شود؛ ولى توصیف امور دیگر به آن از باب تاکید است و این بیان، هماهنگ با روایات بسیارى است که مى‌گوید در شب قدر مقدرات یک سال همه انسان‌ها تعیین مى‌گردد و ارزاق و سرآمد عمرها و امور دیگر، در آن شب تفریق و تبیین مى‌شود.
در خصوص آیه بعدی(امرا من عندنا انا کنا مرسلین) نیز ذکر شده که بـراى تـاکیـد بـر ایـن مـعـنـى کـه قـرآن از نـاحـیـه خـدا است، این آیه می‌فرماید نـزول قـرآن در شـب قـدر فـرمانى بود از ناحیه ما، و ما پیامبر اسلام را مبعوث کرده و فرستاده‌ایم. سپس بـراى بـیان علت اصلى نزول قرآن و ارسال پیامبر و مقدرات شب قدر مى‌افزاید: همه این‌ها به خاطر رحمتى است از سوى پروردگارت؛ «رحمه من ربک».
انتهای پیام