چاپ

پیام خراسان - ایسنا/خراسان رضوی انتخاب دقیق و گسترش گیاهان زراعی مقاوم به شوری که موجب افزایش محصول‌دهی و استفاده بهینه از خاک‌ها و آب‌های شور می‌شود، از اهمیت خاصی برخوردار است.

با توجه به اینکه شوری و خشکی آب و خاک در کشور ما به عنوان یک مشکل جدی مطرح است و هر روز بر وسعت و اهمیت آن نیز افزوده می‌شود و از آنجایی که در شرایط سخت محیطی، تعداد نسبتاً محدودی از گیاهان می‌توانند به زندگی ادامه دهند؛ بنابراین بررسی و معرفی گونه‌های شورزی با توجه به اقلیم کشورمان ضروری به نظر می‌رسد. به همین منظور ایسنا قصد دارد به معرفی تعدادی از این گونه‌ها منطبق با شرایط آب و هوایی کشور یا استان خراسان بپردازد.
یکی از گیاهان شورزی سازگار با شرایط آب و هوایی کشور که در گذشته نیز در خراسان کشت می‌شده روناس است. با استفاده از پژوهش‌های انجام شده در خصوص این گیاه که در حوزه دارویی و صنعتی می‌تواند بازار مناسبی در داخل و خارج کشور داشته باشد، به معرفی آن می‌پردازیم.
«در اراضی شور بسیاری از گیاهان با محیط قابل انطباق نیستند و جهت احیا و استفاده از شرایط فوق باید گیاهانی را مورد مطالعه قرار داد که ضمن تحمل شرایط مذکور بتواند با حداقل نیاز آبی و غذائی به رشد خود ادامه دهد.» (نامجویان و همکاران، 1378: 3)
«رنجبر و همکاران (2017) بیان داشتند کشاورزی شورزیست در مناطقی با محدودیت منابع آب شیرین و وجود آب‌های شور در کشور، ضروری به شمار آمده و باید توجه بیشتری به خود جلب کند. کشاورزی شورزیست بهره‌برداری از منابع آب و خاک شور برای تولید محصولات زراعی و باغی است که متخصصین را برای پرورش گیاهان شورزی با هدف تولید علوفه و روغن، موارد صنعتی، بهداشتی و دارویی و یا اصلاح آنها سوق می‌دهد.» (بناکار و همکاران ،1397 : 981 )
با توجه به مسائل ذکر شده «انتخاب دقیق و گسترش گیاهان زراعی مقاوم به شوری که موجب افزایش محصول‌دهی و استفاده بهینه از خاک‌ها و آب‌های شور می‌شود، از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از انواع گیاهان متحمل به شوری گیاه روناس است که دارای اهمیـت کـشاورزی یـا حفـاظتی بوده و می‌تواند در اصلاح خاک‌های سدیمی و شور- سـدیمی آهکـی مؤثر باشـد.» (عباسی و همکاران،1388 : 515)
«روناس با نام علمی Rubia tinctorum ازخانواده روبیاسه است. این گیاه بومی آسیای غربی، اروپای جنوبی وشمال آفریقاست. این گیاه بطور وحشی در منطقه مدیترانه از اسپانیا تا آسیای صغیر و همچنین شمال آفریقا و برخی نواحی آسیا می‌روید. منشا اولیه آن خاور نزدیک و قفقاز بوده است. گیاه روناس در نواحی غربی ایران شامل اراک، اطراف دماوند، تبریز، یزد، خوی، دیلمان و ارومیه می‌روید.» (عباسی و همکاران،1388 : 516)
«زمان (1370) بیان کرده که خانواده روبیاسه که روناس به آن تعلق دارد، نزدیک به 460 جنس دارد که بیشتر آنها از نظر خواص دارویی در مفردات پزشکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. روناس در زبان‌های مختلف به عنوان رنگ قرمز شناخته شده است، به طوری که در زبان یونانی آن را به نام اریترودانن و رومی‌ها آن را روبیا نامیده‌اند و کلیه این نام‌ها در زبان‌های ذکر شده به معنای قرمز است.» (نامجویان و همکاران، 1389 :20)
«بلومک و همکاران (1992) گزارش کردند که روناس در درمان ناراحتی‌های ادراری و قاعدگی استفاده می‌شود، همچنین عصاره آن در از بین بردن سنگ‌های کلیه و مثانه مؤثراست. همچنین اوربانن و همکاران (2008) دریافتند که از مهمترین ترکیبات در عصاره روناس آنتراکوئینون‌ها (ترکیبات فعال در گیاهان) می‌باشند که در ریشه و ریزوم روناس یافت می‌شود.» (سالک و همکاران ، 1396: 220)
«واسکونسئه لو و همکاران (2004) نشان دادند که در ریشه روناس انواعی از پیگمان‌ها (رنگ‌ریزه‌ها) تولید می‌شود که یکی از آنها آلیزارین است. جاوید تابش و روشن دل (1379) بیان داشتند رنگ روناس از 2000 سال قبل از میلاد برای رنگرزی استفاده می‌شده و یکی از با ثبات‌ترین رنگ‌های طبیعی قرمز متمایل به ارغوانی در صنعت فرش محسوب می‌شود.» (عباسی و همکاران ، 1388: 516)
«در گزارش کوچکی و همکاران (2004) آمده است که روناس گیاهی صنعتی است و بیشترین مصرف آن برای تولید رنگ است. رشدونمو این گیاه درآب و خاک شور و بازدهی بسیارمطلوب اقتصادی آن باعث گردیده تا مردم اردکان به آن طلای سرخ بگویند. شهرستان اردکان به دلیل داشتن خاک‌های شور و مناسب کشت روناس، یکی از قطب‌های تولید روناس است به طوری که در این شهرستان متوسط عملکرد خشک ریشه روناس بیش از 9 تن درهکتار با کیفیت مطلوب رنگ قرمز است. متوسط عملکرد ریشه روناس دراستان یزد بین 5/4 تا 7/5 تن درهکتار می‌باشد.» (کوچکی و همکاران ، 1397 : 360)
«باغستانی میبدی بیان کرده (1369) پودر روناس که برای رنگرزی استفاده می‌شود، از ریشه روناس استخراج می‌گردد. اگرچه در پودر کردن ریشه از تمامی بخش‌های ریشه روناس استفاده می‌شود، ولی ماده رنگی بیشتر در بخش زنده و مغز ریشه آن وجود دارد و برای تهیه پودر خالص روناس قبل از آسیاب کردن کامل ریشه، پوست خارجی آن را جدا می‌سازند.» (عباسی و همکاران ، 1388: 516.)
«همچنین طباطبایی و همکاران (1372) نشان دادند که گیاه روناس از نظر علوفه‌ای نیز مورد توجه بوده و در تعلیف دام مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاشت این گیاه در اراضی شور موجب بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی خاک شده و می‌تواند در اصلاح خاک‌های شور و سدیمی مفید واقع گردد.» (بناکار و رنجبر ،1392 : 318.)
«صدری و سنائی (1993) در مطالعاتشان اعلام نمودند که کشت روناس در شوری خاک تا 18 دسی زیمنس بر متر امکان‌پذیر است، اما به طور کلی شوری‌های بالا باعث کاهش رشد گیاه می‌شود.» (بنا کار و رنجبر، 1392 :318.)
«فتاحی (1385) گزارش داده است که، تقریبا در هیچ نقطه ای از ایران به غیر از یزد روناس به عنوان گیاه زراعی کشت نمی‌شود. کشاورزان منطقه یزد و اردکان سالهاست که از روناس به عنوان یک گیاه متحمل به شوری یاد کرده و آنرا به طور توأم در باغات خود می‌کارند.» (فتاحی،1385: 38)
«همچنین طباطبایی و همکاران (1372) بیان کردند، به طور کلی از دو روش کاشت بذری و قلمه‌ای برای تولید روناس استفاده می‌شود. در استان یزد کاشت بذر بیشتر رایج است و استفاده از قلمۀ ریشه بیشتر برای کاشت در موارد خاص نظیر سنگین بودن خاک و یا شوری بالای خاک و آب می‌باشد.» (بنا کار و رنجبر، 1392 :318)
«مظلوم و همکاران (1392) در پژوهشی در دانشگاه فردوسی مشهد نشان دادند که توانایی روناس در کاهش سدیم خاک مشابه مواد شیمیایی (مکانند اسید سولفوریک و ...) بوده و این حاکی از توانایی زیاد خروج سدیم از خـاک توسـط ایـن گیـاه دارد. گیاه روناس بـه خـوبی قـادر بـه رشـد در شـرایط شوری و سدیم زیاد خاک بوده و می‌تواند به صـورت کـارا درفرآیند اصلاح خاک‌های شـور- سـدیمی از طریـق گیـاه‌پـالایی به عنوان جایگزینی مناسب، سودمند و کم هزینه برای روش‌هـای شیمیایی استفاده شوند. (مظلوم و همکاران ، 1392: 104-105)
«بررسی منابع توسط انجلینی و همکاران (1997) نشان داده است، علی‌رغم اهمیت روناس به عنوان یک گیاه صنعتی با سابقه کاشت طولانی، تحقیقات اندکی بر روی جنبه‌های زراعی مختلف آن انجام شده است. احتمالاً یکی از دلایل این امر این است که تولید روناس و مخصوصاً استخراج ریشه‌ها کاری سخت و طاقت‌فرسا است و لذا کشورهای خارجی بیشتر متمایل به واردکردن ریشه آن به منظور فراوری پس از برداشت می‌باشند. در ایران نیز تحقیقات انجام شده بر روی روناس بیشتر در حوزه رنگرزی بوده و تحقیقات انگشت‌شماری در خصوص جنب‌های کشاورزی و زراعی آن انجام شده است. حتی نشریات داخلی موجود که به جمع‌آوری اطلاعات کاشت، داشت و برداشت روناس پرداخته‌اند - که بسیار ارزشمند نیز می‌باشد - بیشتر مبتنی بر تجربیات روناسکاران و مشاهدات مزرعه‌ای بوده و از سابقه تحقیقاتی چندانی برخوردار نیستند.» (بنا کار و رنجبر، 1397 :982)
«اگرچه کشت این گیاه به دلیل توسعه تولید رنگ شیمیایی مصنوعی تحت تاثیر قرار گرفته و از سال 1376 به علت نزول قیمت روناس کشت بسیار کمتر شده اما باید به این نکته توجه نمود که احیای جایگاه این قبیل گیاهان در الگوی کشت و بهره گیری از دانش بومی در تولید و فراوری این گیاهان می‌تواند از راهکارهای موسوم به سازگاری در مواجه با پدیده تغییر اقلیم قلمداد شود.» (کوچکی و همکاران ، 1397 : 363)
«منابع نشان داده است که روناس در گذشته در منطقه پهناور خراسان کشت می‌شده است. به نوشته پیگولوسکایا و همکاران (1363) روناس در خراسان در سده‌های چهارم و پنجم کشت می‌شده است. حمدالله مستوفی نیز در کتاب نزهه القلوب (کتابی جغرافیایی به زبان فارسی در سدۀ هشت) از روناس فراوان در خواف خراسان در عهد مغول‌ها یاد کرده است.» (محمدی فر، 1392: 39)
نظر به اینکه روناس گیاهی سازگار با شرایط آب و هوایی کشور و آب و خاک شور است و در حوزه دارویی و صنعتی می‌توان بازار مناسبی در داخل و خارج کشور پیدا کند، کشت آن در عرصه‌های شور سایر استان‌های کشور از جمله خراسان از نظر اقتصادی می‌تواند اشتغال‌زا و مفید باشد که این امر خود نیازمند تلاش متخصصصین کشور و استفاده از روش‌های مدیریتی مناسب است.
منابع:
بناکار، م.ح و دیگران. (1397). « تأثیر روش‌های مختلف کاشت بر شوری خاک، عملکرد ریشه و کارایی مصرف آب روناس در شرایط شور استان یزد» .مجله تنش‌های محیطی در علوم زراعی . شماره 4 0صص 991-981
بناکار، م.ح و رنجبر، غ.ح. (1392). «ارزیابی پاسخ روناس به شوری در مرحله رشد رویشی در دو روش کاشت بذری و قلمه ای». مجله پژوهش‌های خاک (علوم خاک و آب) . شماره 3. صص: 325-317.
سالک، م و دیگران . (1396). «بررسی اثر سطوح مختلف کودهای اوره و سوپرفسفات بر تجمع عناصر معدنی در گیاه دارویی روناس(Rubia tinctorum )». دوماهنامه علمی-پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. شماره 2. صص 232-219.
کوچکی، ع و دیگران . (1397 ) .« شناسایی و ارزیابی زراعی و اکولوژیک گیاهان فراموش شده در بوم نظام‌های زراعی ایران: 2- معرفی گیاهان کم بهره برداری شده و فراموش شده. » مجله بوم شناسی کشاورزی. شماره 2. صص 353-.367
عباسی ، ف و دیگران . (1388). «ارزیابی جوانه‌زنی و رشد رویشی گیاه روناس Rubia tinctorum . در غلظت‌های مختلف »مجله پژوهش‌های زراعی ایران، شماره 2. صص 525-515.
فتاحی، ا. (1385).«اندازه گیری بهره‌وری مهمترین عوامل موثر بر تولید روناس در استان یزد». نشریه پژوهش وسازندگی . شماره 72. صص 38-43.
محمدی‌فر، ش. (1392). «تاریخچۀ کشت گیاه روناس و کاربرد آن برای رنگر زی در ایران. میراث علمی اسلام و ایران». شماره 2. صص 43-.37
مظلوم ، ن و دیگران. (1392). مقایسه کارآیی گیاهپالایی با استفاده از سسبانیا (acuelata Sesbania) ،روناس ( tinctorum Rubia) و مرغ (dactylon Cynodon )و روش‌های شیمیایی در اصلاح یک خاک شور- سدیمی. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک. شماره 66. صص 107-97.
نامجویان، م.ح و دیگران. ( 1378). «گزارش نهائی طرح بررسی و مطالعه مقایسه تولید بذر و ریشه روناس و تعیین بهترین زمان برداشت آن در شرایط اقلیمی مختلف استان فارس». سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران. پژوهشکده فارس. ص33.
انتهای پیام