چاپ

پیام خراسان - ایسنا/خراسان رضوی شوری یکی از مخرب‌ترین تنش‌های عمده زیست محیطی است که تاثیر منفی بر رشد و متابولیسم گیاه می‌گذارد، بنابراین تنش شوری را می‌توان یکی از علل کاهش قابلیت استفاده اراضی برای تولید محصولات کشاورزی دانست.

با توجه به اینکه شوری و خشکی آب و خاک در کشور ما به عنوان یک مشکل جدی مطرح است و هر روز بر وسعت و اهمیت آن نیز افزوده می‌شود و از آنجایی که در شرایط سخت محیطی، تعداد نسبتاً محدودی از گیاهان می‌توانند به زندگی ادامه دهند؛ بنابراین بررسی و معرفی گونه‌های شورزی با توجه به اقلیم کشورمان ضروری به نظر می‌رسد. به همین منظور ایسنا قصد دارد به معرفی تعدادی از این گونه‌ها منطبق با شرایط آب و هوایی کشور یا استان خراسان بپردازد.
یکی از گیاهان مقاوم به شوری و سازگار با شرایط آب و هوایی کشور که در خراسان کشت می‌شود "گلرنگ" است. با استفاده از پژوهش‌های انجام شده در خصوص این گیاه که در حوزه دارویی و صنعتی می‌تواند بازار مناسبی در داخل و خارج کشور داشته باشد، به معرفی آن می‌پردازیم.
بر اساس پژوهش‌ها، شوری یکی از مخرب‌ترین تنش‌های عمده زیست محیطی است که تاثیری منفی بر رشد و متابولیسم گیاه می‌گذارد. بنابراین تنش شوری را می‌توان یکی از علل کاهش قابلیت استفاده اراضی برای تولید محصولات کشاورزی دانست. همچنین محققان نشان دادند که، غلظت‌های بالای نمک باعث کمبود آب و در نتیجه اختلال در بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیک گیاه می‌شود.
گلرنگ از گیاهان بومی و با ارزش ایران است که از سالیان دور در کشور کشت می‌شود
بر اساس نتایج محققان، گلرنگ به عنوان یکی از گیاهان زراعی و دارویی با تحمل نسبی در شرایط شوری، می‌تواند در رویکرد کشاورزی در شرایط شور موردتوجه قرار گیرد. گلرنگ ( Carthamus tinctorius.L )گیاهی یکساله و از خانواده مرکبان (Asteraceae) است که در گذشته بیشتر برای استخراج ماده قرمزرنگ کارتارمین از گلبرگ‌های آن که در صنعت رنگرزی کاربرد داشته، کشت می‌شد. امروزه با توجه به اصلاح ارقام پر محصول دارای روغن با کیفیت و کمیت قابل توجه، این گیاه به عنوان یکی از گیاهان روغنی در جهان مطرح است. گلرنگ از دیرباز در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا از جمله هندوستان و ایران و دیگر نقاط خاورمیانه و شرق آفریقا کشت می‌شده است. همچنین این گیاه از گیاهان بومی و با ارزش ایران است که از سالیان دور در کشور کشت می‌شود. وجود انواع تیپ‌های وحشی که در سراسر کشور پراکنده‌اند نشان از سازگاری بالای این گیاه روغنی به آب و هوای کشور دارد».
گلرنـگ یـک گیـاه متحمـل به خشـکی اسـت
بر اساس این پژوهش، ریشــه گلرنــگ از نــوع راســت و عمــودی اســت. ریشــه‌های جانبــی نیــز بــا گســترش جانبــی می‌تواننــد طولــی تــا 90 ســانتیمتر ایجــاد نماینــد. عمــق ریشــه دوانــی به ‌ویــژه در ریشــه‌های اصلــی بیــن 2 تــا 3 متــر می‌توانــد باشــد. میــزان گســترش ریشــه گلرنــگ بــه عواملــی چــون رطوبــت خــاک، ســاختمان، بافــت، شــوری و میــزان مــواد غذایــی خــاک بســتگی دارد. ریشــه عمیــق گلرنــگ ایــن گیــاه را قــادر می‌ســازد رطوبــت و مــواد غذایــی را از اعمــاق خــاک جـذب نمایـد و ایـن امـر گلرنـگ را بـه یـک گیـاه متحمـل بـه خشـکی تبدیـل نمـوده اسـت».
گلرنگ دارای ترکیبات آنتی‌اکسیدان، ضددرد، ضدالتهاب و ضددیابت است
در مقالات آمده است که عصاره‌ اتانولی گلرنگ یا زعفران کاذب در غلظت‌های مختلف می‌تواند از رشد باکتری‌های سودوموناس و اشرشیا کلی جلوگیری کند. همچنین گلرنگ در طب سنتی به عنوان ملین، ضددرد، ضدتب و پادزهر در مسمومیت‌ها استفاده می‌شود. این گیاه در درمان خونریزی پس از زایمان و پوکی استخوان مفید است. همچنین اخیراً نشان داده شده است که دارای ترکیبات آنتی‌اکسیدان، ضددرد، ضدالتهاب و ضددیابت است».
محققان رنگ‌های طبیعی زردرنگ در آستر بدرقه نسخه‌های خطی مصری و دستورالعمل‌های موجود در متون تاریخ را بررسی کرده‌اند. آنها دریافتند که بیشترین منابع ِ رنگ زرد استفاده شده در طول قرون میانه اسلامی، اسپرک، زردچوبه، گلرنگ و زعفران بوده است و خاصیت ضدمیکروبی مواد مذکور را علیه سه نوع باکتری رایج درموزه‌ای مصری به اثبات رسانده‌اند.
روغن خوراکی گلرنگ به دلیل داشتن درصد بالای اسیدهای چرب غیراشباع، از کیفیت زیادی برخوردار است
در مقالات عنوان شده است: درصد روغن دانه گلرنگ از 20 تا 45 درصد متغیر است .همچنین روغن خوراکی گلرنگ به دلیل داشتن درصد بالای اسیدهای چرب غیراشباع، از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است.
روغن دانه گلرنگ در مقایسه با بسیاری از روغن های گیاهی، برتری دارد
محققان دریافته اند که روغن گلرنگ بی بو و بی‌رنگ بوده و به صورت طبیعی مانند روغن آفتابگردان هست. این روغن در صنایع آشپزی برای پخت وپز، به عنوان روغن سالاد و تولید مارگارین کاربرد دارد. روغن گلرنگ از نظر آشپزی با روغن زیتون هم رده هست. این روغن در برخی از ویژگی ها در مقایسه با بسیاری از روغن های گیاهی، برتری دارد. قابلیـت ریشـه‌های گلرنـگ در جـذب آب از اعمـاق خـا ک، نیـاز آبـی کمتـر، قـدرت جوانه زنـی بالاتـر بـذر، بهبـود کمیـت و کیفیـت روغـن دانـه بـا اصلاح نباتـات و به ویـژه وجـود اسـیدهای چـرب لینولئیـک (Linoleic) و الئیـک (Oleic) ایـن دانـه روغنـی را بـه رقیـب توانمنـدی بـرای گیاهـان زراعـی مـورد کشـت در اراضـی کـم بـازده (Marginal) تبدیـل نمـوده اسـت.
پتانسیل گیاه گلرنگ را در تولید علوفه و کنجالـه برای صنعت دامپروری باید مد نظـر داشـد
محققان دریافته‌اند عـلاوه بر تولید روغن، پتانسیل گیاه گلرنگ را در تولید علوفه و مخصوصاً کنجالـه برای صنعت دامپروری نیز باید مد نظـر داشـت. همچنین علوفه تازه گلرنگ از نظر ارزش غذایی با یـک علوفـه مرتعـی خـوب برابـری مـی‌کنـد و از نظـر وزن خشـک تفـاوت چنـدانی بـا یونجـه (medicago sativa L.) ندارد .کنجاله باقی مانده از روغن کشی به عنوان منبع پروتئین در تغذیه دام‌ها به کار می‌رود. کنجاله گلرنگ در حدود 24 درصد پروتئین دارد و حاوی مقادیر زیادی فیبر است. باتوجه به غنای کنجاله گلرنگ از اسیدآمینه متیونین، از آن در صنعت طیور می‌توان استفاده کرد. اخیرا از پروتئین‌های دانه گلرنگ برای تولید مواد دارویی مانند انسولین انسانی استفاده می‌شود».
محققان معتقدند با وجود نقش مهم گیاه گلرنگ در سیستم های زراعی جهان، میزان عملکرد جهانی گلرنـگ بـا تولیـد سـالانه در حـدود 500 هـزار تـن در هکتـار است. با وجود اینکه گلرنگ از گیاهان دنیای قدیم با قدمت کشت 4000 سال است، اما به گزارش (FAO 2016) و بر طبق آمارهای موجود سطح زیر کشت گلرنگ در دنیا، برابر با یک میلیون و یکصد و چهل هزار هکتار است.
به گفته پژوهشگران، همچنین با توجه به اینکه کشت گلرنگ در ایران قدمتی تاریخی دارد و گلرنگ انعطاف پذیری زیادی نسبت به سیستم کشت و فصل رشد از خود نشان می‌دهد و امکان تولید آن در بسیاری از مناطق کشور فراهم است، گلرنگ جزء گیاهان کمتر استفاده شده‌ای تلقی می‌شود که هم اکنون به دلایلی مانند مسائل اقتصادی، فرهنگی و ژنتیکی سطح زیرکشت آن کاهش یافته است.
از آنجایی که میزان مصرف روغن خوراکی در کشور ما بیش از یک میلیون تن در سال بوده و از این مقدار 90 تا 95 درصد از طریق واردات تامین می‌شود که سالانه بیش از یک میلیارد دلار از کشور خارج می‌شود بنابراین توسـعه کشت دانه‌های روغنی از اهمیت زیادی برخوردار اسـت.
منابع:
کوچکی، ع و دیگران . (1397) .«شناسایی و ارزیابی زراعی و اکولوژیک گیاهان فراموش شده در بوم نظام‌های زراعی ایران: 2- معرفی گیاهان کم بهره برداری شده و فراموش شده». مجله بوم شناسی کشاورزی. شماره 2. صص 353-367 .
پاسبان اسلام، ب. (1395). «رهیافت‌های کشت گلرنگ در اراضی کم بازده و لب‌شور حاشیه دریاچه ارومیه» . انتشارات سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی. شماره 148.ص 26.
کریمی، ع.ر و دیگران .(1396). «عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ (.Carthamus tinctorius L) تحت تأثیر کاربرد عناصر کم مصرف و ورمی‌کمپوست در دو منطقه کرمان و بردسیر». نشریه بوم شناسی کشاورزی. شماره 2. صص:519-505.
جمشید مقدم ، م و علیزداه، خ. (1396). «بررسی اثر زمان کشت بر عملکرد، میزان روغن و برخی صفات زراعی ژنوتیپ گلرنگ در مناطق دیم سرد و معتدل سرد». نشریه زراعت دیم ایران. شماره 2. صص: 246-229.
عطارزاده، م و دیگران. (1395). «واکنش کلروفیل، محتوای نسبی آب و پروتئین برگ گلرنگ به تنش شوری و محلول‌پاشی کلسیم، پتاسیم و منگنز». نشریه علمی پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهان زراعی. شماره 37. صص: 269-282.
لطفی، پ و دیگران. (1391). «بررسی تحمل به تنش خشکی در ژنوتیپهای مختلف گلرنگ زراعی(Carthamus tinctorius L)». مجله دانش زراعت. شماره7. صص:14-1.
امیری، ا و دیگران. (1394). «اثر محلول پاشی اسید سالسیلیک و کیتوزان بر عملکرد گیاه گلرنگ در شرایط تنش خشکی». مجله پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست شناسی ایران). شماره 4. صص:725-712.
ناصری، ا و دیگران. (1396). «أثیر کیفیت آب آبیاری بر عملکرد و اجزای عملکرد چهار ژنوتیپ گلرنگ». نشریه پژوهش آب در کشاورزی. شماره 3. صص: 312-301.
روحی، و دیگران. (1397). « بررسی تأثیر نور بر ثبات رنگی مَعصَفر (فام زرد) استفاده شده در مرمت نسخ خطی». فصلنامه تحقیقات تاریخی و مطــالعــات آرشیوی (گنجینه اسناد)». شماره 2. صص:147-174 .
خان احمدی،م و دیگران. (1393). «مروری بر خواص دارویی گیاهان رنگزا». فصلنامه گیاهان دارویی». شماره 52. صص:25-1.
انتهای پیام