چاپ

خراسان انلاين- اين جشن باستاني از ديرباز به اعتقاد پيشينيان ما در فاصله 50 روز و 50 شب مانده تا اول نوروز برگزار مي شود و در سنخواست هم که شهري با تاريخ و تمدن کهن است، همه ساله برگزار مي شود. رئيس شوراي اسلامي شهر سنخواست سه شنبه در گفت وگو با ايرنا اظهار کرد: اين جشن هر سال با حضور گرم مردم برگزار مي شود و شرکت کنندگان با جمع آوري هيزم، گرد هم مي آيند و اين توده بزرگ هيزم توسط دو نفر از بزرگان و ريش سفيدان محل به آتش کشيده مي شود. رضا سليماني افزود: پس از آن، تمام حاضران حول آتش مي چرخند و با زمزمه کردن شعر «سد به سده، سي به گله، پنجاه به نوروز» ساعتي را در کنار يکديگر به شادي وخوشي مي گذرانند. وي در ادامه بيان کرد: در اين جشن به کمک معتمدان و ريش سفيدان محل، مقداري مواد خوراکي، شيريني و ملزومات زندگي جمع آوري شده و به نيازمندان اهدا و مقاديري نيز حول آتش تناول مي شود. وي تصريح کرد: اهميت اين جشن در پاسداشت نور، آتش و انرژي است که خدواند متعال به بشر بخشيده است. وي خاطرنشان کرد: اين جشن بين زرتشتيان و به خصوص در استان کرمان بسيار رواج دارد و آيين هاي ايران باستان را به نسل امروزي يادآوري مي کند. وي بيان کرد: اين جشن بزرگ آن قدر مهم و داراي پيشينه است که به تعدادي از کشورهاي همسايه هم سرايت کرده است و آن ها هم به تبعيت از ايرانيان، جشن برگزار مي کنند. **** جشن سده در کرمان جشن سده عصر شنبه با حضور جمعي از هموطنان زرتشتي، مردم کرمان و قرائت پيام نماينده زرتشتيان در مجلس شوراي اسلامي در محل باغچه بداغ آباد واقع در خيابان سده کرمان برگزار شد. هموطنان زرتشتي در جشن سده به نشانه شکرگزاري نعمت هاي خدادادي دور هم جمع شدند و به اجراي برنامه هاي مختلف پرداختند. همچنين شرکت کنندگان در اين آئين با ايجاد تلي از هيزم و خار آتش برافروختند که اين کار به اعتقاد ايرانيان باستان بازمانده سرما را از بين مي برد. جشن سده يا «سده سوزي» چهل روز پس از شب يلدا از سوي هموطنان زرتشتي برگزار مي شود و کرمان يکي از مناطقي است که از ديرباز اين جشن در آن برپا مي شده است. مردم در گردآوردن هيزم با يکديگر مشارکت مي کنند و بدين ترتيب جشن سده، جشن همکاري و همبستگي مردمان است. در ايران باستان و ميان زرتشتيان، اين جشن نزديک غروب آفتاب با آتش افروزي آغاز مي شود و امروز هم با همان سنت کوه هايي از بوته و خار و هيزم در بيرون شهر فراهم و پس از نيايش آتش زده شد. ****جشن سده جشن بزرگ آتش با خاستگاه کيهاني * رضا مرادي غياث آبادي رضا مرادي غياث آبادي در کتاب ` نوروزنامه- پنجاه گفتار در زمينه پژوهش هاي ايراني` درباره اين جشن نوشته است : جشن «سَـدَه» بزرگترين جشن آتش و يکي از کهن ترين آيين هاي گروهي و اشتراکي شناخته شده در ايران است. در اين جشن و در آغاز شامگاه دهم بهمن ماه، مردمانِ بر بلنداي کوه ها و بام خانه ها، آتش هايي برمي افروخته و هنوز هم کم وبيش بر مي افروزند. جشن سده همچون جشن هاي نوروز و يلدا در سنت ديني زرتشتيان پذيرفته نشده و متون پهلوي و زرتشتي در اين زمينه ساکت است. مردمان نواحي مختلف در کنار شعله هاي آتش و با توجه به زبان و فرهنگ خود، سرودها و ترانه هاي گوناگوني را خوانده و آرزوي رفتن سرما و آمدن گرما را مي کنند. همچنين در برخي نواحي، به جشن خواني، بازي ها و نمايش هاي دسته جمعي نيز مي پردازند. ****گستره جشن در گذشته، جشن سده در گستره پهناوري از آسياي صغير (آناتولي) تا استان سين کيانگِ چين يعني در سرتاسر فلات ايران، در بين همه مردمان، فارغ از هر قوميت يا گرايش ديني رواج داشته و به مانند نوروز در روايت هاي مکتوب تاريخي به آن اشاره شده است. امروزه تا آنجا که نگارنده آگاهي دارد، اين مراسم در ميان روستا نشينان شمال شرقي کشور (همچون آزادوَر و روستاهاي دشت جوين)، در بخش هايي از افغانستان و آسياي ميانه (با نام «خِرپَچار»)، در کردستان (پيرامون سليمانيه و اورامانات)، نواحي مرکزي ايران (با نام هاي «هله هله»، «کُرده»، «جشن چوپانان») و در ميان برخي روستانشينان و عشاير لرستان، کردستان، آذربايجان و کرمان رواج دارد. همانگونه که گفته شد ، يکي از نواحي اي که جشن سده را برگزار مي دارند، روستاهاي دشت جوين در خراسان و به ويژه روستاي «آزاد ور» است. اين روستا در جنوب شرقي جاجرم و در کنار خط راه آهن خراسان و ايستگاه آزادور واقع شده است. در اين روستاي کهنسال و روستاهاي پيرامون آن، جشن سده با شکوه فراوان برگزار مي شود. چشم انداز دشت جوين در آغاز شامگاه دهم بهمن ماه و شادي و آوازخواني مردم و جوانان، بسيار زيبا و ديدني است. بر بام خانه ها و بر فراز کوه هاي اطراف، آکنده از بوته هاي فروزاني است که سراسر دشت را آتشباران و چراغاني کرده اند. هيزم اين مراسم از بوته خاصي فراهم مي شود که به نام محلي جشن، «سـرِه» (sareh/ serah) ناميده مي شود. مردم منطقه از چند روز پيش از سده به گردآوري اين بوته مي پردازند. جشن سده، روستاي آزادور، خراسان سرودخواني در جشن سده، زنده ياد ملا شعبان آزادوري، روستاي آزادور خراسان، عکس از غياث آبادي، دهم بهمن 1380 جشن سده آزادور در گذشته در چند روز متوالي برگزار مي شده است و اکنون آقاي خسرو زيباکيان از ناحيه کوهستاني وخان در پامير (شرق افغانستان) خبر داده است که مردمان آن ناحيه هنوز هم جشن سده را در پنج روز متوالي منتهي به دهم بهمن برگزار مي کنند. در اينجا لازم مي دانم از همه مردم مهربان روستاي آزاد ور، به ويژه خانواده برادران آزادوري و مادر آگاه به باورهاي کهن آنان که دوبار در جشن سده سال هاي 1380 و 1381 من و همراهان مرا براي پژوهش هاي ميداني به روستاي کوچک و دوست داشتني خود دعوت کردند، سپاسگزاري کنم. با اينکه در هيچيک از متون پهلوي و منابع زرتشتي عصر ساساني و پس از آن، نامي از جشن سده و مراسم آن برده نشده و پيداست که اين جشن در مغايرت با سنت زرتشتي بوده است؛ اما خوشبختانه در دوران معاصر اين مراسم در ميان هم ميهنان زرتشتي نيز رايج شده است که البته در شيوه برگزاري، به برخي آيين هاي کهن و گاه مهم آن توجه نمي شود. روشن کردن تعداد زيادي کُـپه هاي جداگانه آتش از ويژگي هاي اين مراسم بوده و در همه متون کهن به آن اشاره شده؛ اما برافروختن تنها يک کُـپه آتش در منافات با آيين کهن است. همچنين با انجام مراسم توسط موبدان، جشني همگاني تبديل به مراسمي ديني شده و بتازگي با سخنراني هاي مقامات رسمي در حال تبديل شدن به مراسمي تشريفاتي است. رواج اين شيوه موجب مي شود تا برگزاري جشني همگاني، در انحصار گروهي خاص قرار بگيرد و ديگران حداکثر تماشاگر مراسم باشند. جشن سده در ميان بسياري از زرتشتيان و از جمله پارسيان هند در چهارم بهمن (برابر با دهم بهمن ماه در گاهشماري يزدگردي) برگزار مي شود. *****دلايل برگزاري جشن جشن سده هيچگاه به هيچيک از اقوام يا اديان باستان ارتباطي نداشته و همواره جشني همگاني و برگرفته از شرايط اقليمي و رويدادهاي کيهاني بوده است. قدمت زياد اين مراسم باعث شده تا در باره دلايل برگزاري آن روايت هاي بسيار متعدد و متناقضي در منابع قديم ثبت شود. يکي از دلايلي که براي پيدايش سده ياد مي کنند همانا کشف آتش توسط هوشنگ شاه در شاهنامه فردوسي است. بايد گفت که داستان کشف آتش در زمان هوشنگ، هيچگاه باور ايرانيان نبوده و از ساخته هاي جديدتر است. اين فرضيه امروزه مورد توجه بيشتر شاهنامه شناسان قرار گرفته و از جمله در نسخه هاي تصحيح شده آقايان، استاد جلال خالقي مطلق و مصطفي جيحوني، داستان کشف آتش به دلايل بسياري در زمره بيت هاي افزوده شده و الحاقي شاهنامه آورده شده است. از سويي از اين داستان در هيچيک از متون تاريخي مقدم بر شاهنامه و گاه متاخر بر آن ياد نشده است و همچنين مي دانيم که کشف آتش بسيار کهن تر از عصر هوشنگ است که با توجه به اشاره هاي شاهنامه در باره چگونگي و دستاوردهاي زندگي انسان در آن دوره (ساخت ابزار ريزسنگي، يکجا نشيني، آغاز کشت وزرع و اهلي کردن برخي حيوانات)، مي بايست با دوره اي منطبق باشد که در باستان شناسي بنام «ميان سنگي/ مزوليت» (حدود 15000 تا 10000 سال پيش) خوانده مي شود. و از سوي ديگر اين بيت ها در برخي نسخه هاي متقدم شاهنامه و از جمله کهن ترين آن (دست نويس فلورانس) وجود ندارد. نگارنده بر اين باور است که پيدايي اين جشن (مانند بسياري مناسبت هاي ديگر) نه فقط يک دليل، بلکه دلايل متعددي دارد که همزماني آنها بر اهميت جشن افزوده است. نخست اينکه، اشاره هاي فراواني که از داستان ها و ترانه هاي مردمي بدست مي آيد؛ نشانگر به ستوه آمدن مردم از يخبندان و آرزو براي رفتن سرما و يا کاستنِ از شدت آن بوده و همين نکته مهمترين دليل پيدايش اين مراسم و بر افروختن آتش هايي در مبارزه نمادين با سرماست. بجز اين، به نظر مي آيد که چند واقعه کيهاني نيز در پيدايش اين آيين بي تاثير نبوده است. نخست اينکه جشن سده در چهلمين روزِ شب يلدا يا شب زايش خورشيد (انقلاب زمستاني) برگزار مي شود و جشن چهلمين روز تولد خورشيد است. دوم اينکه، دهم بهمن ماه، يکي از دو هنگامِ سال است که در عرض هاي بالايي ايران زمين، طول تاريکي کامل آسمان 12 ساعت تمام است. سوم اينکه، مي دانيم ارتباط واژه «سده» با عدد «سد/ صد» هنوز به اثبات نرسيده است. عدد «سد» به شکل «صد» معرب شده ، در حاليکه واژه «سده» به شکل «سَذق» معرب گشته است. اما در زبان اوستايي واژه «سَـد» به گونه جالبي هم به معناي «فرو رفتن/ غروب کردن» و هم به معناي متضاد آن يعني «بر آمدن/ طلوع کردن» آمده است. همچنين واژه «سَـذِه» در اوستا، هم به معناي طلوع کردن و هم به معناي غروب کردن آمده است که به گمان برگرفته از رويداد زير است: در حدود پنج هزار سال پيش و در نخستين شب هاي شب هاي بهمن ماه، رويداد جالبي رخ مي داده که بعيد نيست با آيين هاي جشن سده در پيوند باشد. اين رويداد عبارت است از طلوع و غروب همزمان دو ستاره پرنور و درخشان آسمان به نام هاي «سماک رامح» و «نسر واقع» در شمال شرقي و شمال غربي آسمان سرشبي. در آن زمان ستاره زرين «سماک رامح» در آسمان سرشبي عرض هاي بالايي ايران زمين و در افق شمال شرقي، به تازگي طلوع کرده و ستاره سپيد فام و درخشان «نسر واقع» در همان هنگام و در افق شمال غربي، آماده غروب کردن بوده است. احتمالاً طلوع و غروب همزمان دو ستاره درخشان آسمان، موجب پيدايي معناي دوگانه و متضاد واژه هاي اوستايي «سد» و «سذه»، و نيز عاملي ديگر براي جشن سده بوده است.