پیام خراسان - بیرجند - خشکسالی‌ متوالی و کاهش بارندگی در خراسان جنوبی سبب پیشروی بیابان در این استان کویری شده است در مقابل طرح‌های بیابان‌زدایی از جمله نهال‌کاری، مدیریت روان‌ آب سطحی و مالچ‌پاشی توانسته نقش مهمی در جلوگیری از اثرات منفی ریزگردها و شن‌های روان ایفا کند.

به گزارش ایرنا از مجموع مساحت 15 میلیون هکتاری استان خراسان جنوبی، بیش از 95 درصد معادل 14.5 میلیون هکتار را عرصه‌های منابع طبیعی تشکیل می‌دهد.
در حال حاضر از کل مساحت این استان مرزی پنج میلیون و 243 هزار و 96 هکتار بیابان است که نسبت به مطالعات قبلی حدود 68 درصد اضافه شده و به بیشتر از یک سوم مساحت استان رسیده است.
اکنون 2 میلیون و 144 هزار و 729 هکتار از اراضی خراسان جنوبی تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد که نسبت به مطالعات قلبی بیش از 54 درصد به این سطح اضافه شده است.
خراسان جنوبی به عنوان دومین استانی بیابانی کشور شناخته می‌شود و جزو پنج استان درگیر با پدیده گرد و غبار است که دارای بیش از پنج میلیون هکتار سطح تحت تاثیر فرسایش بادی و بیش از 2 میلیون هکتار کانون‌های بحرانی فرسایش بادی است.
در حال حاضر 35 کانون بحرانی فرسایش بادی در تمامی شهرستان‌ها به ویژه شهرستان‌های مرزی استان وجود دارد این در حالی است که تا سال 93 تعداد این کانون‌ها 28 مورد بوده است.
در دهه اخیر بسیاری از مراتع خراسان جنوبی به محیط‌هایی با شرایط زیستی دشوار تغییر شکل دادند که در آن ساکنان بومی با آینده‌ ناامید کننده نتوانستند به راحتی به زندگی خود ادامه دهند و به ناچار مجبور به ترک محل زندگی خود شدند.
مراتع و دشت‌های خراسان جنوبی که زمانی به خاطر زیبایی طبیعی خود مشهور بودند اکنون به دلیل استفاده ناپایدار و خشکسالی در حال نابودی هستند.
بیابان‌زایی در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید می‌آید و از اعمالی که منجر به بیابان‌زایی می‌شود می‌توان بهره‌برداری نادرست از زمین‌های کشاورزی، استفاده‌ افراطی از کود و سموم شیمیایی، شخم اراضی در جهت شیب، بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که منجر به شوری آب و خاک می‌شود، چرای مفرط در مراتع، بهره‌برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها، تبدیل اراضی منابع ملی به کشاورزی و ویلاسازی را نام برد.
آمار و اطلاعات موجود نشانگر این است که خطر افزایش بیابان‌ از سال‌ها پیش تاکنون خراسان جنوبی را تهدید می‌کند که در همین زمینه طرح‌هایی برای مقابله با بیابان اجرایی شده و نوید بهبود وضع موجود را می‌دهد اما کافی نیست.
مجاورت با دو کویر بزرگ مرکزی و لوت (شمال غرب، غرب و جنوب غرب، جنوب و جنوب شرق) همچنین مجاورت با بادهای 120 روزه سیستان که حالا تا 180 روز هم افزایش یافته و تداوم حدود 20 سال خشکسالی همه نشان از لزوم توجه ویژه و همه‌جانبه به شرایط این استان در مقابله با بیابانزایی دارد.
بنا بر اعلام اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی از سال 1367 تاکنون یک میلیون و 740 هزار هکتار عملیات بیابان‌زدایی در قالب 28 طرح و اجرای 840 هزار هکتار جنگل طبیعی و دست کاشت با سابقه بالای 45 سال در استان اجرا شده است.
همچنین رعایت تنوع گونه‌ای و استفاده از گونه‌های بومی در عملیات بیابان‌زدایی مانند تاغ، آتریپلکس و قره داغ و بهره‌گیری از روش‌های مفید در انباشتن آب باران از دیگر اقدامات منابع طبیعی برای کاهش بحران بیابان‌زایی و اثرات آن در استان خراسان جنوبی است.
خراسان جنوبی یکی از پنج استان درگیر با پدیده گرد و غبار
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به اینکه استان بین دو کویر لوت و مرکزی قرار گرفته که سه ضلع استان را تشکیل می‌دهد گفت: خراسان جنوبی جزو پنج استان درگیر با پدیده گرد و غبار و دومین استان بیابانی کشور است.
علیرضا نصرآبادی ادامه داد: طی سال‌های اخیر با توجه به شرایط خاص استان اقدامات مقابله با بیابان‌زایی هم شتاب بیشتری گرفته است.
وی با اشاره به اعتباراتی که از سال 96 در کارگروه ملی مقابله با گرد و غبار برای خراسان جنوبی تعیین شد اظهار داشت: با توجه به گستردگی استان ما همیشه یک گام جلوتر از اعتبارات مقابله با بیابان‌زایی بوده‌ایم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با اشاره به ابلاغ اعتبار جداگانه برای عملیات مالچ‌پاشی با طرح مدیریت شن‌های روان در استان تصریح کرد: فقط هفت استان کشور این اعتبار را دریافت کردند که استان ما نیز توانست از آن بهره‌مند شود.
وی گفت: علاوه بر این سایر اقدامات بیابان‌زدایی شامل نهالکاری، مدیریت روان‌آب‌های سطحی (هلالی آبگیر) و تله‌های رسوب گیر نیز اجرایی شده است.
نصرآبادی عنوان کرد: سال گذشته سطح عملکرد طرح‌های مبارزه با بیابان‌زایی 107 درصد پیشرفت فیزیکی داشت و چهار میلیارد تومان بیشتر از اعتباری که برای سال 99 در نظر گرفته شده بود، کار انجام شده است.
وی گفت: این عملکرد باعث شد خراسان جنوبی در زمینه مقابله با بیابان‌زایی رتبه اول کشور را کسب کند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی افزود: امسال نیز در سطح 22 هزار هکتار عملیات اجرایی حوزه مبارزه با بیابان‌زایی را در حال اجرا داریم.

اختصاص 99 میلیارد تومان برای بیابان‌زدایی
وی اظهار داشت: عملکرد خوب سال گذشته باعث شد امسال در این حوزه 99 میلیارد تومان اعتبار برای بیابان‌زدایی اختصاص یابد که نسبت به سال گذشته 2 برابر افزایش داشته است.
نصرآبادی گفت: عملیات بیابان‌زدایی در شهرهای مختلف براساس شناسایی کانون‌ها و تهیه طرح اجرایی می‌شود و تاکنون برای بیش از یک میلیون و 700 هزار هکتار طرح اجرایی، تهیه شده که حدود یک میلیون هکتار آن اجرا شده است.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم گفت: این استان با اجرای 17 هزار و 729 هکتار نهال‌کاری، 15 هزار و 925 هکتار مدیریت روان‌آب سطحی، 600 هکتار مالچ‌پاشی و احداث آب‌گیرها نقش مهمی در جلوگیری از اثرات منفی ریزگردها و شن‌های روان و نابودی مراتع داشته است.
علیرضا یاری افزود: این در حالی است که با توجه به افزایش کانون‌های فرسایش بادی و خاکی، خشکسالی‌های متناوب و کمبود بارندگی، اعتبارات و سرعت اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی اندک است.
افزایش 68 درصد سطح فرسایش بادی در خراسان جنوبی
وی اظهار داشت: از سال 89 تا 97 مساحت کانون‌های بحرانی بر اثر خشکسالی و تغییر اقلیم 55 درصد و مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی نیز 68 درصد رشد داشته است.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: پدیده بیابان‌زایی تبعات مستقیم و غیرمستقیم متفاوتی دارد که حرکت ماسه‌های روان یکی از این تبعات است، به نوعی که در منطقه سه قلعه سرایان امکان ادامه فعالیت و استمرار بخش کشاورزی و دامداری و سکونت مردم دچار اختلال شده بود.
وی اضافه کرد: حرکت و هجوم ماسه‌های روان به سمت مناطق مسکونی و مزارع مشکلات عدیده‌ای را برای ساکنان ایجاد کرده بود و از سال 92 تاکنون با جنگل‌کاری جلوی هجوم ماسه‌های روان گرفته شده است.
یاری با اشاره به اقدامات انجام شده برای جلوگیری از فرسایش بادی، کاهش پدیده ریزگردها و مدیریت مراتع بیابانی گفت: احیا و اصلاح مرتع با کاشت گونه‌های مختلف، ذخیره‌سازی نزولات بارش و هرزآب‌ها و روان‌آب‌ها در اراضی کم‌شیب و دشتی با اجرای هلالی‌های آبگیر و احداث چاله‌های فصلی یا شیارهایی برای ذخیره نزولات همراه با کاشت بذر در گونه‌های مختلف از جمله اقدامات انجام شده است.
وی افزود: تثبیت ماسه‌های بادی، شن‌های روان و جلوگیری از گرد و غبار، تبخیر بیشتر و تخریب بافت خاک به لحاظ شیمایی از جمله مزایای اجرای این طرح‌ها در عرصه‌های بیابانی استان است.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: با توجه به خشک شدن هوا و کمبود بارندگی، مقاومت گیاهان مرتعی نیز کمتر می‌شود و با تغییرات اقلیمی برخی گونه‌ها دچار آفاتی مانند شپشک سفید و هجوم ملخ‌های کوهان‌دار شده که در سه قلعه شاهد شیوع گسترده این آفات بوده‌ایم و به موقع و با مشارکت تشکل‌های مردمی، بسیج و سپاه در بازه زمانی کمتر از 2 ماه مهار شد.
وی اظهار داشت: یکی دیگر از موضوعات حفاظتی، طرح مدیریت جنگل‌های دست کاشت با مدیریت قطع برش است، به این صورت که گونه‌ها و سرشاخه‌هایی که دچار آفت شده‌اند با قطع به موقع و دور کردن از محل از بین برود و با ضایعات آلوده قبل از رشد آفت مبارزه شود.

پنج کانون بحرانی در سرایان
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سرایان چندی پیش گفت: این شهرستان دارای پنج کانون بحرانی آفریز - موسویه، بشرویه - فردوس، چاه مرجانه، سه قلعه و نوغاب به مساحت 187 هزار و 33 هکتار است.
سعید خواجه با اشاره به اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی در این شهرستان افزود: طرح اجرایی مدیریت مناطق بیابانی خور به مساحت 15 هزار و 174 هکتار است که تاکنون در سطح 2 هزار و 729 هکتار اجرایی شده است.
وی بیان کرد: همچنین طرح اجرایی بیابان‌زدایی سه قلعه به مساحت 252 هزار و 887 هکتار است که تاکنون در سطح هزار و 58 هکتار اجرایی شده است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سرایان با اشاره به طرح اجرایی مدیریت جنگل‌های دست کاشت سه قلعه به مساحت 19 هزار و 177 هکتار گفت: تاکنون این طرح در سطح پنج هزار و 2 هکتار و پروژه بین‌المللی در سطح 2 هزار و 883 هکتار اجرا شده است.
وی یادآور شد: تاکنون در مجموع هزار و 969 هکتار نهال‌کاری و 2 هزار و 230 هکتار مدیریت روان‌آب در سطح مراتع طبیعی شهرستان سرایان انجام شده است.
خشکسالی‌های پی در پی و گسترش بیابان در خراسان جنوبی باعث شده گرد و غبار پدیده غالب جوی در بیشتر شهرهای استان باشد به‌گونه‌ای که براساس اعلام اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی تعداد روزهای دارای گرد و غبار استان در سال 1400 نسبت به سال گذشته 100 درصد افزایش یافته است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی در این باره گفت: خراسان جنوبی از نظر شدت بیابان‌زایی جزو پنج استان اول کشور است و آبیاری نامناسب و استفاده از سموم شیمیایی نیز از کیفیت خاک کاسته است.
حسن اکبری افزود: چرای بی‌رویه دام، ایجاد راه‌های دسترسی به معادن و فرسایش خاک از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی خاک در خراسان جنوبی است.
وی با بیان اینکه فعالیت‌های بیابان‌زدایی این استان بیشتر در قالب دو پروژه شاخص نهال‌کاری و مدیریت روان‌آب‌های سطحی انجام می‌شود اظهار داشت: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری محدوده‌های قابل‌توجهی در استان را در قالب طرح‌های بیابان‌زدایی نهال‌کاری کرده‌ است اما این عملکردها تنها نوعی مُسکن برای طبیعت دچار بیماری محسوب می‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: برای درمان قطعی و پیشگیری از نابودی منابع طبیعی باید از معضلاتی از قبیل چرای بی‌رویه، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و سایر فشارهای وارده بر طبیعت حتی گردشگری غیراصولی جلوگیری کرد.
وی افزود: براساس آخرین برآوردها سالانه پنج هزار و 50 میلیارد ریال خسارت ناشی از گرد و غبار به منابع مختلف زیرساختی، اقتصادی و زیست‌محیطی استان خراسان جنوبی وارد می‌شود.
برچسب‌ها
بیابانزایی کم آبی منابع طبیعی و آبخیزداری گرد و غبار خراسان جنوبی بیابان زدایی
پروندهٔ خبری
بحران خشکسالی در ایران