بزرگنمايي:

پیام خراسان - به گزارش قدس خراسان، «شکرگزار رحمت الهی هستیم و امیدوار به ادامه بارندگی‌ها؛ اما هنوز سال خشکی داریم و بیش از 30درصد کاهش بارندگی را در حوضه مشهد شاهد هستیم. متأسفانه بارندگی‌های چند وقت اخیر آورده قابل ملاحظه‌ای به سدها نداشته و تأکید بر رعایت الگوی مصرف است تا در تابستان با مشکل مواجه نشویم و نباید تصور کنیم بارندگی‌ها موجب بهتر شدن منابع آبی شده است».
این مطلب را حسین اسماعیلیان، مدیر عامل آبفا مشهد در گفت‌وگو با قدس خراسان عنوان می‌کند و در پاسخ به این که آیا سدها از چرخه تأمین آب مشهد خارج شده، می‌گوید: سدها یک ظرفیت حداقلی را دارند و ما سعی می‌کنیم این ظرفیت حداقلی را برای شرایط خیلی خاص که با معذوریت مواجه هستیم، مورد استفاده قرار بدهیم.
طبق آخرین اعلام آب منطقه‌ای خراسان رضوی، مخزن 1٫250 میلیارد مترمکعبی سد دوستی که بخش عمده‌ای از آب شرب مشهد را تأمین می‌کرد، این روزها 50 میلیون مترمکعب آب دارد و به دلیل اینکه این سد میان ایران و ترکمنستان مشترک است، در حال حاضر ایران می‌تواند تنها نیمی از این مقدار اعلام شده را مورد بهره‌برداری قرار دهد که با توجه به شرایط موجود به نظر می‌رسد برداشت از این سد از سوی ایران متوقف شده باشد.
بر اساس اعلام منابع محلی، ترکمنستان از ظرفیت باقیمانده سد دوستی برای تغذیه دشت‌های خود استفاده می‌کند و این در حالی بوده که خبر چنین اقدامی تاکنون از سوی ایران در خبرها مشاهده نشده است.
سد دوستی، چشم انتظار بارندگی در افغانستان
حیات سد دوستی به میزان بارندگی و جریان رواناب‌ها در افغانستان وابسته است که عمده دلیل بی‌آبی این روزهای سد دوستی، تغییرات اقلیمی و ساخت سد سلما در افغانستان عنوان می‌شود؛ نکته‌ای که اگر در زمان ساخت سد دوستی یعنی سال 79 به آن نگاه جدی‌تری می‌شد، شاید این روزها با چالش کمتری در تأمین آب این سد مواجه می‌شدیم.
رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد در توضیح تأثیر بارندگی‌های افغانستان در تأمین آب سد دوستی می‌گوید: منشأ آب‌های روی خشکی‌ها، بارش‌های جوی است که به تناسب تغییرات بارش‌های جوی، مقدار آب سطحی یا زیرزمینی تغییر می‌کند.
کامران داوری تشریح می‌کند: در افغانستان و حوضه هریرود که آب آن به سد دوستی منتهی می‌شود، هر چقدر بارش‌ها به شکل برف باشد، در واقع می‌تواند ذخایر آب زیرزمینی را تغذیه کند و این بارش‌ها جریان دائمی رودخانه را تقویت خواهد کرد. باید گفت هر چقدر بارش‌های رگباری زیاد باشد، جریان‌های سطحی ایجاد می‌شود و سدها از جمله سدهایی که افغانستان ساخته و در انتها سد دوستی را تغذیه می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: اگر سد سلما در بالادست پر شود، سرریز آن و جریان‌های پایین‌دست جاری به‌ سمت سد دوستی حرکت و این سد را تغذیه می‌کند؛ اما باید گفت سد سلما تمام حوضه آبریز را نگرفته و بخشی از حوضه را که رواناب خوبی دارد، در برگرفته و این سد آب بقیه حوضه را که رواناب دارد، جمع نمی‌کند و این آب‌ها به سمت سد دوستی حرکت می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد می‌گوید: اگر بارش رگباری باشد و سیلی فراهم کند، آن سیل به سمت سد ما حرکت می‌کند اگر نه ممکن است آب‌هایی که به سمت داخل زمین می‌رود، آرام آرام به صورت چشمه از کف رودخانه نشت کند که معمولاً از این جریان‌ها کشاورزان افغانستان به صورت پمپاژ استفاده می‌کنند. ممکن است آبی به سد نرسد. بنابراین هر چقدر بارش‌ها زیاد باشد، به همان نسبت سهم سد دوستی افزایش پیدا خواهد کرد.
داوری در پاسخ به این پرسش که آیا در زمان ساخت سد به نحوه آبگیری سد دوستی در آینده توجه شده یا نه، عنوان می‌کند: ایده ساخت سد سلما مربوط به سال‌ها پیش است. وقتی سد دوستی ساخته می‌شد، در افغانستان توسعه چندانی وجود نداشت و رواناب بزرگی در آن نقطه سد اندازه گیری شد. به طور طبیعی اگر آن زمان به این فکر می‌افتادند که ممکن است افغانستان توسعه پیدا کند و سدهایی بسازد، احتمالاً موقع ساخت سد دوستی با افغانستان معاهده امضا می‌شد که خیر و برکتی به این کشور داده شود تا این کشور هم جلو رواناب را در آینده نگیرد و به نوعی یک توافق سه‌جانبه میان ایران، ترکمنستان و افغانستان بود؛ اما سد را ایران و ترکمنستان ساختند و انتظار داشتند جریان از بالادست به سمت سد همواره جاری باشد.
وی در توضیح تغییر شرایط می‌گوید: هم توسعه افغانستان و هم تغییر اقلیم سبب شده شرایط تغییر کند. بنابراین نمی‌شود به کسانی که سد دوستی را طراحی کرده‌اند، خرده گرفت چون این تصورات و تغییر اقلیم در آن زمان نبوده و باید گفت سد دوستی از زمان ساخت تاکنون سالانه بین 60 تا 100میلیون مترمکعب به دشت مشهد آب وارد کرده است. اگر در آن زمان فکری می‌کردند، شرایط بهتر مدیریت می‌شد. در حال حاضر هم می‌توان در قالب مراودات سیاسی چاره‌اندیشی کرد؛ اما نباید واقعیت تغییر اقلیم را نادیده گرفت.
رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد عمده‌ترین دلیل تغییر اقلیم را استفاده از سوخت‌های فسیلی می‌داند و تشریح می‌کند: گرمایش جهانی بسیاری از یخچال‌های هیمالیا را ذوب و رودخانه‌های آمودریا، سیحون و جیحون را طی 40 تا 50 سال آینده دچار مشکل خواهد کرد و تا پایان 2100 این تغییر اقلیم ادامه دارد و اینکه واقعاً چه اتفاقی می‌افتد، بستگی به میزان استفاده از سوخت‌های فسیلی دارد.
وی توضیح می‌دهد: گرمای مشهد تقریباً نسبت به 30 سال پیش به صورت جدی تغییر کرده و میزان گرمایش در منطقه‌ آسیای میانه از جمله خراسان دو برابر گرمایش جهانی است؛ به عنوان مثال اگر کره زمین 5/1 درجه گرم می‌شود، این منطقه 3 درجه گرم‌تر خواهد شد.
اقتصاد شکوفاتر در گرو مدیریت مصرف آب
داوری ضمن تشریح آسیب‌های سدسازی می‌گوید: در 30 سال اخیر نگاه به جنبه‌های محیط زیستی توسعه بیشتر شده است. بسیاری از سدهای ساخته شده در دنیا چندان منفعت نداشته و اگر منفعتی بوده، مسائلی در پی خود داشته‌اند اما در هر حال مشهد از سد دوستی نفع خوبی برده؛ اما اگر در توسعه مشهد بر اساس ظرفیت‌های اقلیمی متوازن و آمایشی رفتار می‌شد و بیشتر از ظرفیت اکوسیستم برداشت صورت نمی‌گرفت، اقتصاد شکوفاتری داشتیم. همیشه تمام تلاش این است که آب به مشهد برسد؛ اما ممکن است یک اشتهای کاذب ایجاد کند که مشکلات بیشتری به دنبال داشته باشد.
حالا که سد دوستی به انتهای ذخیره آبی خود در این سال‌ها رسیده و بازنگری در طرح‌های توسعه که محیط زیست استان را تهدید می‌کند، ضروری‌تر به نظر می‌رسد. سد دوستی حجم زیادی آب به دشت مشهد وارد کرد؛ اما آیا توانستیم با برنامه‌ریزی و مدیریت مصرف در بخش‌های صنعت، کشاورزی، شرب و بهداشت به درستی قدردان آن باشیم و حداقل منابع زیرزمینی دشت مشهد را تغذیه کنیم؟ آیا تجربه انتقال آب سد دوستی و مدیریت مصرف آب آن می‌تواند موجبات استفاده بهینه از انتقال آب دریای عمان را فراهم کند؟
خبرنگار: طاهره فجر داودلی